«Поспешные решения могут разрушить суть замысла». Интервью с драматургом и театральным режиссёром Кристианом Смедсом“Hätiköidyt päätökset voivat tuhota teoksen ytimen”. Haastattelussa dramaturgi ja teatteriohjaaja Kristian Smeds
Kristian Smedsin muotokuva: Tamara Mezina
Любой житель Финляндии, хоть немного интересующийся театром, скорее всего знаком с работами Кристиана Смедса. Впрочем, этот режиссёр известен и за пределами страны. Он выбирает сложные темы, работая с классикой мировой литературы, всегда находит уникальную перспективу угол зрения и не боится обращаться к своему внутреннему ребёнку. О постановках, опередивших время, о том, как отражать современность и как это важно – не спешить, и, конечно, о магии финской сауны вы узнаете в этом интервью.
Jokainen Suomessa asuva, joka on vähänkään kiinnostunut teatterista, on todennäköisesti kuullut Kristian Smedsin ohjauksista. Ohjaaja on tunnettu myös maan ulkopuolella. Hän valitsee monimutkaisia teemoja, löytää aina ainutlaatuisia näkökulmia maailmankirjallisuuden klassikoihin eikä pelkää lähestyä sisäistä lastaan. Tässä haastattelussa puhutaan aikaansa edellä olevista teoksista, nykyajan kuvastamisesta, siitä, miten tärkeää on olla kiirehtimättä, ja tietenkin myös suomalaisen saunan taiasta.
Антон: В 2023 году вас назначили режиссёром и координатором международных отношений Финского национального театра на период с 2024 по 2030 год. Стало ли это для вас новым вызовом?
Кристиан: Я начал работу на новой должности в январе 2024 года, но с Национальным театром Финляндии сотрудничаю с 2007 года, в первую очередь как режиссёр. У меня также есть опыт работы за рубежом, и он, конечно, очень полезен. У меня налажены связи с коллегами из других стран, и надеюсь, это принесет результаты.
Безусловно, время, в которое мы живем, нельзя назвать простым. Бюджеты сокращают, атмосфера в Европе напряженная, что, конечно же, сказывается и на арт-сцене. Кроме того, последствия коронавируса все еще ощущаются: многие соглашения, заключенные в период пандемии, реализуются лишь сейчас. Количество международных творческих проектов сократилось, ведь все они требуют финансирования и первыми попадают под сокращение.
Anton: Sinut nimitettiin vuonna 2023 Kansallisteatteriin ohjaajaksi sekä kansainvälisten suhteiden koordinoijaksi ajalle 2024–2030. Oliko tämä sinulle uusi haaste?
Kristian: Aloin työskennellä uudessa tehtävässäni tammikuussa 2024, mutta Kansallisteatterin kanssa olen tehnyt yhteistyötä vuodesta 2007, pääasiallisesti ohjaajana. Minulla on myös kokemusta työskentelystä ulkomailla, mikä on luonnollisesti hyvin hyödyllistä. Minulle on muodostunut yhteyksiä kollegoihin eri maissa ja toivon, että tämä kantaa hedelmää.
Elämme kieltämättä hyvin monimutkaisia aikoja. Budjetteja leikataan ja ilmapiiri Euroopassa on jännittynyt, tämä vaikuttaa tietenkin myös taidekenttään. Lisäksi koronaviruksen jälkivaikutukset tuntuvat edelleen, monet pandemian aikana tehdyt sopimukset ovat toteutettavissa vasta nyt. Kansainvälisten taideprojektien määrä on laskenut, sillä ne tarvitsevat rahoitusta ja niistä leikataan ensimmäisenä.
Kuvaaja: Anton Isiukov
Kuvaaja: Anton Isiukov
Kuvaaja: Anton Isiukov
Kuvaaja: Anton Isiukov
Антон: Ваша первая премьера в новом статусе — «Год зайца», пьеса по любимой финнами книге Арто Паасилинна. Это история о журналисте, который сбегает от цивилизации, и отправляется в путешествие в компании зайца. Вы уже ставили эту пьесу в эстонском Театре фон Краля в 2005 году. Почему решили вернуть её на сцену Национального театра Финляндии сейчас?
Кристиан: Мне хотелось сделать постановку, в которой отношения между публикой и сценой будут иными. Пандемия во многом разделила нас, и до сих пор, как кажется, все еще ощущается некоторая настороженность, застенчивость. Я хочу сломать это, убрать барьер – рампу. Сделать для зрителей легкий, интерактивный спектакль. «Год зайца» — популярный роман, по нему в 1970-е был снят успешный фильм. Это отлично: все знакомы с основной идеей и нарративом, но ты можешь всё это крутить в нужных тебе направлениях. Я хотел сделать философскую сказку и устроить зрителям энергичный праздник.
Антон: Я действительно слышал от тех, кто видел «Год зайца», что это «настоящий праздник жизни». Однако, когда сам посмотрел спектакль, был удивлён, что это далеко не легкомысленная комедия. Второй акт и вовсе ломает границы жанра. В спектакле очевидно много слоёв, и после просмотра я о многом задумался.
Кристиан: Если рассматривать спектакли с точки зрения дихотомии «высокого» и «массового» искусства, то «Год зайца» определенно относится ко второму. Постановка не пытается быть зашифрованной или непонятной: напротив, она обращается к широкой аудитории. Тем не менее, мы используем разные драматические средства и перформативные жесты. Здесь действительно много слоев, так что всё не так просто, как может показаться. Кроме того, каждый зритель может воспринять историю по-своему.
Anton: Ensimmäinen ohjauksesi uudessa tehtävässä on näytelmä Jäniksen vuosi, joka perustuu suomalaisten rakastamaan Arto Paasilinnan kirjaan. Se on tarina toimittajasta, joka lähtee pakoon sivilisaatiota jänis matkakumppaninaan. Ohjasit tämän näytelmän jo vuonna 2005 virolaisessa Von Krahlin teatterissa. Miksi päätit tuoda sen nyt uudelleen lavalle Kansallisteatterissa?
Kristian: Halusin tehdä esityksen, jossa yleisön ja näyttämön suhde on toisenlainen. Pandemia on erottanut meitä toisistaan monin tavoin ja edelleen voi tuntea jonkinlaista varuillaanoloa ja arkuutta. Haluan rikkoa tämän ja poistaa näyttämön etureunan. Тehdä katsojille kevyen ja interaktiivisen esityksen. Jäniksen vuosi on suosittu romaani, josta tehtiin 1970-luvulla menestyksekäs elokuva. Lähtötilanne on hieno, kaikki tietävät kertomuksen ja sen keskeisen idean, ja tätä kaikkea voi sitten kääntää eri suuntiin. Halusin tehdä filosofisen sadun ja järjestää energisoivat juhlat katsojille.
Anton: Olen kuullutkin näytelmän nähneiltä, että Jäniksen vuosi on "todellista elämän juhlaa". Näytelmää katsoessani yllätyin kuitenkin siitä, että kyseessä ei olekaan kevyt komedia. Toinen näytös romuttaa täysin genrerajat. Näytelmässä on ilmeisestikin useita kerroksia ja monet seikat siinä jäivät mietityttämään minua.
Kristian: Jos näytelmää tarkastelee korkean ja matalan taiteen dikotomian kautta, niin Jäniksen vuosi kuuluu ehdottomasti jälkimmäiseen. Esitys ei pyri olemaan vaikeaselkoinen tai käsittämätön, se on päinvastoin suunnattu suurelle yleisölle. Me kuitenkin käytämme erilaisia draamallisia keinoja ja esityksellisiä eleitä. Esityksessä todellakin on useita kerroksia ja kaikki ei ole niin yksinkertaista miltä vaikuttaa. Ja lisäksi jokainen katsoja tulkitsee tarinaa omalla tavallaan.
Jäniksen vuosi. Kansallisteatteri, 2024, Stefan Bremer.
Teos: Tamara Mezina
Jäniksen vuosi. Kansallisteatteri, 2024, Stefan Bremer.
Jäniksen vuosi. Kansallisteatteri, 2024, Stefan Bremer.
Jäniksen vuosi. Kansallisteatteri, 2024, Stefan Bremer.
Teos: Tamara Mezina
Антон: В 2007 году вы срежиссировали ставшую сенсационной постановку «Неизвестного солдата» Вяйнё Линна в Национальном театре. Эта интерпретация классики финской литературы стала одним из самых противоречивых театральных событий на долгие годы. Широкое признание шло бок о бок с ожесточенными спорами и гневной критикой. Я, увы, спектакль не видел. Знаю, что на Yle была телевизионная версия, которая сейчас вроде уже не доступна.
Кристиан: Да, спектакль длился 3 часа 20 минут с антрактом, а телевизионная версия получилась около 2 часов. Мы сократили её сознательно, потому что для ТВ она была всё-таки длинноватой. Но ты можешь получить представление об атмосфере того вечера, поскольку мы использовали многокамерную съёмку и снимали реакции зрителей. Этот спектакль есть на YouTube.
Антон: Правда? Там мне его и в голову не пришло искать!
Кристиан: Он размещен там нелегально.
Антон: Каково это – видеть своё творение, слитое в интернет без разрешения?
Кристиан: Я тебе больше скажу, похоже, его выложил мой друг. Так или иначе, постановка «Неизвестный солдат» завершила свой сценический путь, после того, как её показали на сцене этого театра более ста раз.
Anton: Ohjasit vuonna 2007 Kansallisteatterissa Väinö Linnan Tuntemattoman sotilaan, josta nousi suuri kohu. Tästä suomalaisen kirjallisuuden klassikkotekstin tulkinnasta tuli yksi kiistanalaisimmista teatteritapahtumista useiden vuosien ajaksi. Kehut ja ylistykset kulkivat käsi kädessä kiivaiden riitojen ja vihaisen kritiikin kanssa. En ole valitettavasti itse nähnyt esitystä. Tiedän, että Ylellä on olemassa televisioitu versio, joka ei ole enää katsottavissa.
Kristian: Pitää paikkansa, esitys kesti väliaikoineen kolme tuntia ja 20 minuuttia, televisioversio puolestaan suurin piirtein kaksi tuntia. Me lyhensimme sitä tietoisesti, koska se oli liian pitkä televisiota varten. Siitä saa käsityksen tuon illan tunnelmasta, sillä käytimme monikamerakuvausta ja kuvasimme yleisön reaktioita. Tämä esitys löytyy YouTubesta.
Anton: Todellako? Minulle ei tullut mieleenkään etsiä sieltä!
Kristian: Se on ladattu sinne ilman lupaa.
Anton: Mitä ajattelet siitä, että teoksesi on internetissä ilman lupaa?
Kristian: Se oli todennäköisesti ystäväni, joka latasi sen sinne. Joka tapauksessa näytelmän Tuntematon sotilas matka päättyi reilun 100 esityskerran jälkeen.
Антон: Я нашел даже несколько научных исследований о вашей пьесе, в том числе в Массачусетском университете. Там речь шла о том, что роман Линна, хотя и вызывал споры из-за реалистичного изображения поведения финских солдат, всё же был весьма мягким в своём пацифистском тоне и критике войны. В то же время ваша постановка оказалась более критичной к войне и насилию. Может, спектакль просто опередил своё время?! Вы не думали о том, чтобы вернуть его на сцену?
Кристиан: Тот же самый спектакль? Конечно, нет.
Антон: А почему нет? Новый взгляд на старую историю.
Кристиан: В этом нет необходимости. Спектакль 2007 года был создан в контексте долгого мира в Европе и, в частности, в Финляндии. А сейчас время военное. Напряжённость между Россией и Западом нарастает — все следят за событиями. И ситуация, кажется, только усугубляется. То, что происходит на Ближнем Востоке, на Тайване и так далее. Сколько фронтов откроется? Никто не знает. Если бы мы ставили военное произведение сейчас, оно бы перекликалось со всей текущей реальностью.
Но и тогда было много дискуссий, касающихся русско-финских отношений. Особенно это касалось одной из сцен, где русских солдат, изображённых в виде стиральных машин, финны забивают большими молотками.
Речь была о том, как убийство становится своего рода работой солдат. Этот момент был сильно раскритикован. Люди писали: «Что это за бред?!». Позже один, кажется, российский критик задался вопросом, было бы финской аудитории комфортнее видеть сцену с актёрами в форме русских солдат, которых забивают молотками. И это хороший вопрос. Язык театра отличается от языка того же кино, это надо понимать.
Антон: Отличается он и от книжного языка. Вы много работали над постановками по известным произведениям. Как выглядит процесс переноса текста и истории книги на сцену?
Кристиан: Как правило, я занимаюсь независимыми адаптациями. Я всегда получаю права от автора или его семьи, но не иду по тексту буквально. Например, в постановке «Год зайца» животные ведут диалоги, чего нет в книге. Главное для меня — уловить суть произведения и свои собственные чувства, оставаясь при этом верным писателю и истинной сути романа. По-другому я бы не стал работать над постановкой.
Роман сам по себе уже особая форма, поэтому в театре необходим процесс трансформации. У вас есть актёры, музыканты, свет, пространство — и всё это начинает жить своей жизнью во время репетиций. Помню, неоднократно работая над Чеховым, я мог перенести его текст на сцену буквально слово в слово, а мог переписать его почти полностью, что некоторые могли бы счесть неподобающим.
Антон: Мне нравится такой подход. Когда я иду на спектакль, особенно основанный на известном произведении, я, как правило, хочу увидеть свежее видение режиссера. Мне не нужно буквальное прочтение книги.
Кристиан: Вот взять хотя бы Чехова или Шекспира. Их персонажи и атмосфера настолько мощные, что вы можете вертеть их по-разному. И нужно хорошенько постараться, чтобы всё в произведении разрушить. Порой это приводит в шок сторонников чистоты жанра, но, если всё делать только одним способом, это чертовски скучно. Здорово, что существуют разные версии, адаптации и интерпретации классики. Конечно, некоторые из них ужасны, но некоторые — превосходны. Это нормально!
Anton: Löysin joitain näytelmästäsi tehtyjä tutkimuksia, muun muassa Massachusettsin yliopistosta. Niissä kirjoitettiin Linnan romaanin olevan varsin humaani pasifistisen sävynsä ja sodan kritiikin vuoksi, vaikka herättikin kiivasta keskustelua suomalaisten sotilaiden käytöksen realistisen kuvauksen takia. Sinun ohjauksesi oli vielä kriittisempi sotaa ja väkivaltaa kohtaan. Ehkä esitys oli vain aikaansa edellä?! Oletko ajatellut tuovasi sen uudestaan lavalle?
Kristian: Sen saman esityksen? En tietenkään.
Anton: Miksi et? Uusi näkökulma vanhaan tarinaan.
Kristian: Sille ei ole tarvetta. Vuoden 2007 esitys syntyi siinä kontekstissa, että Euroopassa, mukaan lukien Suomessa, oli ollut pitkä rauhan jakso. Mutta nyt on sota-aika. Jännitteet Venäjän ja lännen välillä kasvavat, ja kaikki seuraavat, miten tapahtumat kehittyvät. Ja vaikuttaa siltä, että tilanne vain pahenee. Esimerkiksi se, mitä tapahtuu Lähi-Idässä ja Taiwanissa. Kuinka monta uutta rintamaa syntyy? Kukaan ei tiedä. Jos me esittäisimme sotateosta nyt, se limittyisi koko nykyisen todellisuuden kanssa.
Mutta myös tuolloin keskusteltiin paljon suomalaisten ja venäläisten välisistä suhteista. Se koski erityisesti yhtä kohtausta, jossa suomalaiset hakkaavat pesukoneina kuvattuja venäläisiä sotilaita isoilla vasaroilla.
Kyse oli siitä, miten tappamisesta tulee sotilaan työtä. Tätä kohtausta kritisoitiin voimakkaasti. Ihmiset kirjoittivat, että mitä roskaa tämä on. Myöhemmin muistaakseni venäläinen kriitikko kysyi, että olisiko suomalaisen yleisön mukavampaa katsoa kohtausta, jossa venäläisiä sotilaita esittäisivät näyttelijät ja heitä hakattaisiin vasaroilla. Tämä on hyvä kysymys. Täytyy ymmärtää, että teatterin kieli eroaa elokuvan kielestä.
Anton: Ja myös kirjallisuuden kielestä. Olet työskennellyt paljon kuuluisien teosten ohjaamisen parissa. Minkälainen prosessi on siirtää teksti ja tarina näyttämölle?
Kristian: Ohjaan tavallisesti itsenäisiä tulkintoja. Minulla on aina tekijän tai perheen lupa, mutta en noudata tekstiä kirjaimellisesti. Esimerkiksi näytelmässä Jäniksen vuosi eläimillä on dialogeja, joita ei ole kirjassa. Minulle on tärkeintä tavoittaa teoksen ydin ja omat tunteeni pysyen kuitenkin uskollisena kirjailijalle sekä romaanin todelliselle olemukselle. En voisi tehdä esitystä millään muulla tavalla.
Romaani on itsessään tietynlainen muoto, sen vuoksi teatteria varten muutosprosessi on välttämätön. Näyttelijät, muusikot, valo ja tila alkavat elää omaa elämäänsä harjoitusten aikana. Olen työskennellyt useamman kerran Tšehovin teosten parissa ja olisin voinut joko siirtää hänen tekstinsä näyttämölle sanan tarkasti tai sitten kirjoittaa tekstin lähes kokonaan uudestaan, mitä jotkut saattaisivat pitää sopimattomana.
Anton: Pidän tällaisesta lähestymistavasta. Kun käyn katsomassa näytelmää, haluan nähdä ohjaajalta tuoreen näkemyksen, erityisesti jos se perustuu tunnettuun teokseen. En tarvitse kirjaimen tarkkaa luentaa.
Kristian: Otetaan esimerkiksi vaikka Tšehov tai Shakespeare. Henkilöhahmot ja tunnelma ovat niin voimakkaita, että niitä voi pyöritellä eri tavoin. Koko teoksen hajottaminen vaatii kovaa työtä. Tämä järkyttää toisinaan genrepuristeja, mutta vain yhdellä tavalla tekeminen on pirun tylsää. On hienoa, että klassikoista on erilaisia versioita, sovituksia ja tulkintoja. Jotkut niistä ovat tietenkin kauheita, mutta jotkut taas erinomaisia. Tämä on täysin ok.
Кадры с репетиций спектакля Tuntematon sotilas. Ville MJ Hyvönen
Кадры с репетиций спектакля Tuntematon sotilas. Ville MJ Hyvönen
Кадры с репетиций спектакля Tuntematon sotilas. Ville MJ Hyvönen
Кадры с репетиций спектакля Tuntematon sotilas. Ville MJ Hyvönen
Кадры с репетиций спектакля Tuntematon sotilas. Ville MJ Hyvönen
Кадры с репетиций спектакля Tuntematon sotilas. Ville MJ Hyvönen
Антон: Как человек, живущий в Финляндии относительно недолго, я не могу похвастаться отличным знанием финского. Однако меня с первого дня интересует местная театральная сцена. Лишь в некоторых театрах есть опция субтитров (русских, английских, шведских) для смартфона. Как думаете, почему эта практика ещё не распространена повсеместно? Это могло бы привлечь не только местную не финноговорящую аудиторию, но и международных зрителей.
Кристиан: Мне кажется, всё зависит от позиции театра и его самоидентификации. Я бы сказал, что, например, Городской театр Эспоо сейчас – это очень международный театр, там молодой, голодный до творчества художественный руководитель, молодая международная труппа. Субтитры для спектаклей у них точно есть. Плюс есть постановки, где язык в принципе не играет первостепенного значения. А Финский национальный театр всё-таки остаётся национальным. Помню, я ставил здесь спектакль в 2016 году под названием Just filming. В нём было всего два актёра — Аннамария Ланг из Венгрии и Юхан Ульфсак из Эстонии. Они говорили на ломаном финском, венгерском, английском и русском. Возможно, это немного опередило своё время, потому что некоторые зрители тогда не совсем понимали, что происходит. Если бы этот спектакль вышел сейчас, он был бы больше понят.
Антон: Кстати, да. Сейчас, во многом благодаря стриминговым платформам, фильмы, сериалы и телешоу на всех языках стали более доступными и популярными. То же касается и музыки. Незнакомый язык уже не кажется преградой.
Кристиан: Да, но и тогда молодому поколению постановка оказалась более понятной. Потому что на самом деле, язык там был не главным.
Anton: Olen asunut Suomessa suhteellisen lyhyen aikaa enkä vielä osaa suomea kovin hyvin. Minua on kuitenkin alusta alkaen kiinnostanut paikallinen teatterikenttä. Ainakin osassa teattereita on tarjolla tekstitys (venäjäksi, suomeksi, ruotsiksi) puhelimen kautta. Minkä vuoksi tämä käytäntö ei ole vielä levinnyt kaikkiin paikkoihin? Tämä voisi houkutella paitsi paikallista ei-suomenkielistä myös kansainvälistä yleisöä.
Kristian: Luulen, että se riippuu teatterin asemasta ja sen itseidentifikaatiosta. Esimerkiksi Espoon teatteri on erittäin kansainvälinen, siellä on nuori ja luovuuden nälkäinen taiteellinen johtaja sekä nuori kansainvälinen työryhmä. He varmasti tarjoavat tekstityksen esityksiinsä. Ja on myös esityksiä, joissa kieli ei ole ensisijaisessa roolissa. Mutta Suomen Kansallisteatteri puolestaan pysyy kansallisena. Ohjasin täällä vuonna 2016 esityksen Just filming. Siinä oli vain kaksi näyttelijää, unkarilainen Annamária Láng ja virolainen Juhan Ulfsak. He puhuivat hieman puutteellista suomea, unkaria, englantia ja venäjää. Esitys oli mahdollisesti vähän aikaansa edellä, sillä jotkut katsojista eivät ymmärtäneet sitä lainkaan. Jos sitä esitettäisiin nyt, se ymmärrettäisiin paremmin.
Anton: Kyllä. Nykyään erikieliset elokuvat, sarjat ja tv-ohjelmat ovat paremmin saatavilla ja suositumpia striimauspalveluiden ansiosta. Tämä koskee myös musiikkia. Tuntematon kieli ei ole enää este.
Kristian: Totta, mutta myös tuolloin nuorempi sukupolvi ymmärsi esitystä paremmin. Koska kieli ei itse asiassa ollut siinä pääosassa.
Just filming, Lennart Laberenz
Just filming, Lennart Laberenz
Just filming, Lennart Laberenz
Just filming, Lennart Laberenz
Антон: Кстати, говоря о спектакле «Just filming»... Я наткнулся на рецензию в одном финском медиа. Суть статьи была в том, что автор не понял вашу постановку. Дальше он просто описывал свои ощущения и просто всё, что происходило на сцене. Это была весьма необычная рецензия, но мне стало любопытно. В Финляндии критики, как кажется, имеют довольно большое влияние: хвалебная статья может продать много билетов, а негативная – испортить продажи. Как вы к этому относитесь?
Кристиан: Безусловно, самое большое влияние у Helsingin Sanomat. Эта газета обладает большой силой, и так было всегда. В идеале было бы хорошо, если бы было больше мнений, но что тут поделать?! Финляндия – всё-таки маленькая страна. Хотя опять же, молодое поколение, по-моему, воспринимает и передаёт информацию иначе. Это больше похоже на уровень peer-to-peer, «от равного к равному».
Антон: Но Вы читаете рецензии на ваши премьеры?
Кристиан: Да, конечно, читаю. Впрочем, сейчас для меня главное, что люди идут смотреть спектакль. Работает сарафанное радио. Шесть-семь тысяч человек (на момент нашего интервью) уже посмотрели «Год зайца». И этого для меня достаточно.
Антон: Ваши спектакли показывались в разных странах — Эстонии, Литве, Венгрии, Франции и Австрии. Отличается ли аудитория от финской?
Кристиан: Я бы не стал делать обобщения, но, конечно, некоторые различия в темпераменте и социальном поведении есть. Другое дело, что они могут быть даже внутри страны. Даже в одном городе могут быть так называемые традиционные дома или, скажем, авангардные. Полезно, чтобы театральные постановки могли получать опыт за пределами своей страны — чтобы одна история была увидена разными глазами. Но лично мне нравится видеть спектакли на тех сценах, где они появились, с той публикой, для которой они были созданы. В этом смысле я считаю, что театр — это очень локальная форма искусства.
Anton: Vielä pari sanaa esityksestä Just filming. Törmäsin eräässä suomalaisessa mediassa yhteen arvosteluun. Artikkelin kirjoittaja ei ymmärtänyt ohjaustasi. Hän kuvasi kokemuksiaan ja kaikkea sitä, mitä näyttämöllä tapahtui. Se oli sangen epätavallinen arvostelu, mutta herätti uteliaisuuteni. Vaikuttaa siltä, että Suomessa arvosteluilla on melkoisen suuri vaikutus: kehuva kritiikki voi edistää lipunmyyntiä, kun taas negatiivinen pilata myynnin. Miten suhtaudut tähän?
Kristian: Suurin vaikutus on eittämättä Helsingin Sanomilla. Sillä on, ja on aina ollut, eniten vaikutusvaltaa. Ideaalitilanteessa olisi enemmän erilaisia mielipiteitä, mutta minkäs teet?! Suomi on pieni maa. Kuitenkin nuori sukupolvi omaksuu ja välittää informaatiota mielestäni toisella tavalla. Se on tasavertaisempaa, samalla tasolla (peer-to-peer) tapahtuvaa toimintaa.
Anton: Luetko itse teostesi arvosteluja?
Kristian: Luen tietenkin. Minulle on kuitenkin tärkeintä, että ihmiset tulevat katsomaan esitystä. Tieto kulkee puskaradion kautta. Kuusi-seitsemän tuhatta ihmistä (haastattelun tekemisen aikaan) on jo nähnyt Jäniksen vuoden. Se on minulle tarpeeksi.
Anton: Teoksiasi on esitetty ulkomailla: Virossa, Liettuassa, Unkarissa, Ranskassa ja Itävallassa. Onko yleisö siellä erilainen kuin Suomessa?
Kristian: En haluaisi tehdä yleistyksiä, mutta tietenkin eroja löytyy temperamentissa ja sosiaalisessa käyttäytymisessä. Niitä on myös maiden sisällä. Jopa samassa kaupungissa voi olla niin kutsuttuja perinteisiä ja vaikkapa avantgardistisia teattereita. Teatteriesityksiä kannattaa esittää myös oman maan rajojen ulkopuolella, jolloin samaa tarinaa katsotaan erilaisella katseella. Henkilökohtaisesti kuitenkin katson mielelläni esityksiä niillä näyttämöillä, joilla ne ovat syntyneet ja sen yleisön kanssa, jolle se on luotu. Tässä suhteessa teatteri on hyvin paikallinen taidemuoto.
Антон: Можете рассказать о новых проектах или историях, которые Вас привлекают как режиссёра?
Кристиан: Должен сказать, что я работаю медленно. Точно знаю, что следующую постановка будет у меня на большой сцене в 2026 году. Но пока я не определился с материалом. Есть несколько вариантов.
Антон: Что ж, у Вас ещё достаточно времени, не так ли?
Кристиан: Да, у меня есть идеи спектаклей, которым уже лет по двадцать. Я так и не придумал, как воплотить их в жизнь, поэтому и не приступаю к ним. Например, в «Макбете» Шекспира есть сцена с кинжалом, который летает. Макбет видит его и рассуждает, действительно ли он его видит или это галлюцинации. И я до сих пор не решил, как я бы мог реализовать это на сцене.
Во многих пьесах есть подобные эпизоды. Например, так было у меня и в случае с «Годом зайца». В начале 2000-х я работал в Городском театре Каяани, который находится в 600 километрах к северу от Хельсинки. Я был руководителем, а вместе со мной работали ещё два режиссёра. «Год зайца» уже тогда, что называется, лежал у нас на столе. Но для меня было важно, чтобы сначала мы поняли, какими театральными средствами будем воплощать образ зайца. В кинофильме, например, был настоящий заяц, но в театре ты так не сделаешь. Выбирать ребёнка на роль зайца – тоже так себе идея. Это было вопросом интерпретации, и мы так и не пришли к единому решению.
Позже я уехал работать в Таллинн, в Von Krahli Teater, и у меня возникла идея создать философский детский спектакль для взрослых. Я решил, что взрослым тоже нужен детский театр. Они все такие из себя серьёзные, интеллектуальные и тревожные, и им не помешает немного наивной атмосферы.
Anton: Voitko kertoa jotain tulevista projekteistasi tai tarinoista, jotka sinua ohjaajana kiinnostavat?
Kristian: Työskentelen hitaasti. Tiedän sen verran, että ohjaan seuraavan kerran päänäyttämölle vuonna 2026. Mutta en ole vielä päättänyt materiaalista. Minulla on muutamia vaihtoehtoja.
Anton: Aikaa siis vielä on?
Kristian: Kyllä, minulla on esitysideoita, joita olen kehitellyt jo parikymmentä vuotta. En ole keksinyt, kuinka herättää ne eloon, joten en ole ohjannut niitä. Esimerkiksi Shakespearen Macbethissa on kohtaus, jossa on lentävä tikari. Macbeth näkee sen ja pohtii, onko se totta vai hallusinaatio. En ole vielä toistaiseksi keksinyt, kuinka toteuttaa tämä kohtaus näyttämöllä.
Useissa näytelmissä on tällaisia kohtauksia. Myös Jäniksen vuodessa. Työskentelin 2000-luvun alussa Kajaanin kaupunginteatterissa, joka sijaitsee 600 kilometriä Helsingistä pohjoiseen. Olin teatterin johtaja ja kanssani työskenteli kaksi ohjaajaa. Jäniksen vuosi oli jo tuolloin suunnitteilla. Minulle oli tärkeää ensin ymmärtää millaisten teatterin keinojen avulla toteuttaisimme jäniksen hahmon. Elokuvassa oli esimerkiksi oikea, elävä jänis mutta teatterissa tämä ei ole mahdollista. Yksi hyvä vaihtoehto olisi lapsi jäniksen roolissa. Kysymys oli tulkinnasta emmekä päässeet siitä yksimielisyyteen.
Myöhemmin työskentelin Tallinnassa Von Krahlin teatterissa, ja minulla oli idea tehdä filosofinen lastennäytelmä aikuisille. Päätin, että myös aikuiset tarvitsevat lastenteatteria. Aikuiset ovat niin vakavia, älyllisiä ja ahdistuneita, he voisivat hyötyä pienestä annoksesta naiiviutta.
Jäniksen vuosi. Kansallisteatteri, 2024, Stefan Bremer.
Jäniksen vuosi. Kansallisteatteri, 2024, Stefan Bremer.
Jäniksen vuosi. Kansallisteatteri, 2024, Stefan Bremer.
Jäniksen vuosi. Kansallisteatteri, 2024, Stefan Bremer.
Антон: Тем более, что в каждой хорошей детской истории всегда есть, что почерпнуть и взрослым.
Кристиан: Мы многогранные личности, и во всех нас внутри живут дети. Время от времени стоит пробуждать этих мальчишек и девчонок в себе. Изначально я задумал спектакль о муми-троллях по книге «Волшебная зима». Но в моем представлении они должны были стать обычной семьей в простой одежде, хоть и с некоторыми странностями, ведь каждую зиму они впадают в спячку. Я решил начать переговоры.
Антон: Полагаю, это было непросто…
Кристиан: И я прекрасно это понимаю. Если дать одному режиссеру, Кристиану Смедсу, разрешение на, скажем так, необычную интерпретацию муми-троллей, то вскоре его примеру последуют и другие со своими идеями, одна безумнее другой. Тогда-то я и вспомнил про «Год зайца». Эта книга Арто Паасилинна тоже по сути является сказкой. А раз это детский театр, то мы просто надеваем заячью шапку на голову актёра или актрисы, и заяц перед вами.
Иногда идеи требуют подходящего материала, и в этом случае это было именно так. Творческие люди могут быть врагами сами себе, потому что иногда нам не хватает терпения. Поспешные решения могут разрушить суть замысла. Конечно, все мы можем ошибаться, но я всегда предупреждаю актёров и коллег-режиссеров: «Будьте осторожны, не спешите приступать к работе над своими лучшими идеями. Вы можете их испортить». Важно уловить тот самый момент, ведь вы – единственные носители этих задумок.
Антон: Какой спектакль Вы могли бы порекомендовать нашим читателям?
Кристиан: Конечно, мой! (смеётся) А если серьёзно, тут мне следует быть осторожным… Не финноговорящим зрителям я бы точно посоветовал Эспоо театр. Как я уже говорил, он международный и привносит разные эстетические традиции. А ещё Q-teatteri в Töölö – там тоже новый художественный руководитель, небольшая, но очень талантливая труппа.
Anton: Hyvissä lastennäytelmissähän on aina jotain myös aikuisille.
Kristian: Olemme monitahoisia persoonallisuuksia, ja sisällämme asuu pieni lapsi. Tätä lasta kannattaa aina välillä herätellä. Aluksi suunnittelin esitystä muumikirjasta Taikatalvi. Mielikuvissani se olisi ollut tavallinen, yksinkertaisesti pukeutunut perhe, jolla olisi kuitenkin ollut joitain omituisuuksia, kuten talviunille käyminen. Päätin aloittaa neuvottelut…
Anton: Se ei varmaan ollut helppoa…
Kristian: Ymmärrän sen täysin. Jos ohjaaja Kristian Smedsille annetaan lupa tulkita muumeja epätavallisella tavalla, niin kohta toisetkin seuraavat esimerkkiä omine, toinen toistaan hullumpine ideoineen. Jossain vaiheessa sitten muistin Jäniksen vuoden. Myös Arto Paasilinnan kirja on olemukseltaan satu. Ja koska tämä on lastenteatteria, yksinkertaisesti laitamme vain jänishatun näyttelijän päähän ja jänis onkin valmis.
Joskus idea vaatii sopivaa materiaalia ja tässä tapauksessa se oli juuri näin. Luovat ihmiset voivat olla itsensä pahimpia vihollisia, sillä välillä heillä ei ole riittävästi kärsivällisyyttä. Hätiköidyt päätökset voivat tuhota teoksen ytimen. Kaikki me olemme luonnollisesti erehtyväisiä, mutta varoitan aina näyttelijöitä ja ohjaajakollegoita, että olkaa varovaisia, älkää kiirehtikö, kun alatte työskentelemään huippuideoidenne parissa. Ne voivat mennä pilalle.” On tärkeää saada vangittua juuri tuo hetki, sillä se on juuri sinun, ja yksinomaan sinun, ideasi.
Anton: Mikä esityksiä suosittelisit lukijoillemme?
Kristian: Tietysti minun ohjaamiani! (nauraa) Vakavasti puhuen, nyt minun ei kannata puhua ohi suuni. Niille, jotka eivät osaa suomea, suosittelen ehdottomasti Espoon teatteria. Kuten jo aikaisemmin mainitsin, se on kansainvälinen ja tuo esiin erilaisia esteettisiä perinteitä. Lisäksi Q-teatteri Töölössä, siellä on myös uusi taiteellinen johtaja ja pieni, mutta erittäin lahjakas työryhmä.
Антон: А если отвлечься от театра, какие у вас любимые места в Хельсинки и за его пределами?
Кристиан: Я люблю сауну в Куусиярви. Это чуть ли не единственное общественное место, где есть дымовые сауны по-черному. Плюс можно искупаться в ледяной воде. Мне кажется, это очень интернациональное место, где можно услышать разговоры на разных языках. Финнов многие считают интровертами, но вы хоть раз были с ними в сауне?! (оба смеются)
Anton: Kun haluat rentoutua ja irrottautua teatterista, mitkä ovat suosikkipaikkasi Helsingissä ja sen ulkopuolella?
Kristian: Rakastan Kuusijärven saunaa. Se taitaa olla lähestulkoon ainoa yleinen savusauna. Lisäksi siellä voi uida avannossa. Se on hyvin kansainvälinen paikka, siellä voi kuulla useita eri kieliä. Monet pitävät suomalaisia introvertteina, mutta ainakaan saunassa tämä ei pidä paikkaansa (molemmat nauravat).
Перевод: Пяйви Куусела
Suomennos: Päivi Kuusela
