Хотя первые музыкальные кружки появились в Финляндии еще в конце XVIII века, а обучать пению в школах начали и того раньше, к моменту приезда Фредрика Пациуса музыкальная жизнь в Хельсинки не отличалась разнообразием: так, например, имелся всего один оркестр, состоявший из двенадцати музыкантов. Пациус стал первым по-настоящему известным финским композитором и основоположником национальной музыкальной традиции. Он родился в Гамбурге в 1809 году, несколько лет провел в Стокгольме в качестве концертмейстера (первой скрипки) Королевского оркестра, а в 1834 году получил место преподавателя музыки в Университете Хельсинки. В столице Великого Княжества Финляндского Пациус в первые же годы после своего приезда основал новое музыкальное общество, оркестр и «Академический мужской хор» (Akademiska Sångföreningen), который успешно концертирует по сей день. Именно этот хор впервые исполнил сочиненную Пациусом на стихотворение Йохана Людвига Рунеберга песню «Наш край» (Vårt Land), ставшую впоследствии гимном Финляндии. В 1852 году публике была показана первая финская опера «Охота короля Карла» (Kung Karls Jakt); либретто к ней написал Сакариас Топелиус, литератор, историк и будущий ректор Университета Хельсинки.
Kun Fredrik Pacius saapui Helsinkiin, kaupungin musiikkielämä ei ollut kovin vilkas: sitä edusti ainoastaan kahdentoista henkilön soittokunta – näin siitä huolimatta, että ensimmäiset musiikkikerhot perustettiin Suomeen jo 1700-luvun lopussa ja kirkkolaulun opetus on sitäkin vanhempi perinne. Paciuksesta tuli ensimmäinen todella tunnettu suomalainen säveltäjä ja kansallisen musiikkiperinteen perustaja. Pacius syntyi Hampurissa vuonna 1809. Hän vietti vartuttuaan muutaman vuoden Tukholmassa Kuninkaallisen hoviorkesterin ensiviulistina ja sai vuonna 1834 musiikkiopettajan viran Helsingin yliopistosta. Muutettuaan Suuriruhtinaskunnan pääkaupunkiin, Pacius perusti sinne muutamassa vuodessa uuden musikaalisen yhdistyksen, orkesterin sekä mieskuoron (Akademiska Sångföreningen), joka konsertoi menestyksekkäästi edelleenkin. Juuri tämä kuoro esitti ensimmäisen kerran Paciuksen Johan Ludvig Runebergin Maamme-runoon (Vårt Land) säveltämän kuorolaulun, josta tuli myöhemmin Suomen kansallislaulu. Vuonna 1852 yleisölle esitettiin ensimmäinen suomalainen Kaarle-kuninkaan metsästys -ooppera. Sen libreton kirjoitti Sakarias Topelius, kirjailija, historioitsija ja Helsingin yliopiston tuleva rehtori.
🎼 🎻 🎺
В 1882 году было основано Хельсинкское музыкальное училище, впоследствии переименованное в Академию имени Сибелиуса. Композитор Мартин Вегелиус, который руководил училищем с момента его открытия и до своей смерти в 1906 году, преподавал Армасу Ярнефельту, Тойво Куула, Эркки Мелартину и Селиму Палмгрену, но самым известным его учеником был, конечно, Ян Сибелиус.
Музыкальное наследие Сибелиуса огромно, и, наверное, каждый ценитель классической музыки мог бы составить свой список любимых вещей этого автора, но есть одно произведение, которое знакомо абсолютно всем без исключения – симфоническая поэма «Финляндия». Первые такты поэмы звучат в начале фильма «Неизвестный солдат» 1955 года, который показывают каждый год на День Независимости 6 декабря, а хоровой отрывок Oi, Suomi, katso… исполняют едва ли не чаще, чем гимн Пациуса.
Из произведений Эркки Мелартина особой популярностью пользуются свадебный марш из балета «Спящая красавица» (Prinsessa Ruusunen) – его очень часто выбирают в качестве музыкального сопровождения для церемонии венчания – и многочисленные романсы. Еще одним замечательным автором романсов и обработок народных песен был Тойво Куула, основатель «Финляндского союза композиторов». Он прожил всего тридцать четыре года и погиб в Гражданскую войну в Выборге, где руководил оркестром.
Лееви Мадетойя – друг Тойво Куула и ученик Сибелиуса. Мадетойя написал несколько симфоний и ораторий, большое количество произведений для хора и романсов, а также две оперы – «Юха» и «Остроботнийцы» (Pohjalaisia). Опера о жителях Остроботнии стала настоящей энциклопедией жизни этого региона: в ней не только весьма достоверно выписаны характерные для тех мест типажи, но и использованы подлинные мелодии народных песен.
Vuonna 1882 perustettiin Helsingin Musiikkiopisto, joka myöhemmin nimettiin uudelleen Sibelius-Akatemiaksi. Opiston rehtorina on toiminut sen perustamisvuodesta aivan kuolemaansa vuonna 1906 saakka säveltäjä Martin Vegelius, joka opetti Armas Järnefeltiä, Toivo Kuulaa, Erkki Melartinia ja Selim Palmgrenia. Vegeliuksen kuuluisin oppilas oli Jean Sibelius.
Sibeliuksen musiikkiperintö on valtava. Jokainen klassisen musiikin ystävä voisi kerätä hänen teoksistaan oman soittolistansa. On kuitenkin myös yksi kaikille tuttu teos – Finlandia-sävelruno. Sävelrunon ensimmäiset sävelmät kuuluvat myös vuoden 1955 Tuntematon sotilas -elokuvan alussa. Elokuva esitetään Suomessa televisiossa joka vuosi itsenäisyyspäivänä 6. joulukuuta. Kuorolle sävelletty sävelruno Oi, Suomi, katso -osion voi kuulla miltei useammin, kuin Paciuksen kansallislaulun.
Erkki Melartinin teoksista erityisen suosittu on häämarssi Prinsessa Ruusunen -baletista. Se on suosittu osana vihkimisseremonioita. Toinen merkittävä romanssien säveltäjä sekä kansanlaulujen sovittaja oli Suomen Säveltäjien Liiton perustaja Toivo Kuula. Kuula eli vain 34-vuotiaaksi ja kuoli väkivaltaisesti Sisällissodan aikana Viipurissa, missä hän oli toiminut orkesterin kapellimestarina.
Leevi Madetoja oli Toivo Kuulan ystävä ja Sibeliuksen oppilas. Madetoja on säveltänyt muutamia sinfonioita ja oratorioita, lukuisia kuorolauluja ja romansseja sekä Juha- ja Pohjalaisia-nimiset oopperat. Pohjalaisista kertovasta oopperasta tuli Pohjamaan kattava tietokirja: todenmukaisesti kuvattujen ihmisluonteiden lisäksi siinä esitetään aitoja kansanlaulujen säveliä.
🎼 🎻 🎺
Либретто «Юхи» писала Айно Актэ, которой финская оперная школа многим обязана. Она первой из финских оперных певиц добилась международной известности, выступала в спектаклях в Гранд Опера в Париже, в Ковент-Гардене в Лондоне и в Метрополитан в Нью-Йорке. Завершив сольную карьеру, Актэ вернулась в Финляндию, где в 1911 году вместе с композитором Оскаром Мериканто и импресарио Эдвардом Фацером (братом кондитера Карла Фацера) основала оперный театр, сегодня известный как Финский национальный театр оперы и балета, а в 1912 году – оперный фестиваль в Савонлинна. С тех пор на сцене Национального театра оперы и балета состоялось много замечательных премьер: «Красная линия» Аулиса Саллинена, «Последние искушения» Йоонаса Кокконена, «Лёд» Яакко Куусисто и многих других.
Как живет финская классическая музыка сегодня? Из современных финских композиторов в мире лучше всего знают, пожалуй, Кайю Саариахо. Она написала несколько опер, много камерной музыки и симфонических произведений. Саариахо живет во Франции, но активно участвует в музыкальной жизни родины.
Juha-oopperan libreton kirjoitti Aino Acte, joka on panostanut suomalaiseen oopperakoulukuntaan valtavasti. Hän oli ensimmäisiä maailmankuuluja suomalaisia oopperalaulajia, joka esiintyi Pariisin Grand Operassa, Lontoon Covent Gardenissa sekä New Yorkin Metropolitanissa. Uransa päätettyään Acte palasi Suomeen. Yhdessä säveltäjä Oskar Merikannon sekä impressaari Edvard Fazerin (kondiittori Karl Fazerin veljen) kanssa hän perusti vuonna 1911 teatterin, joka nyt tunnetaan Suomen kansallisoopperana ja -balettina. Vuonna 1912 Acte lanseerasi Savonlinnan oopperafestivaalin. Siitä lähtien Suomen kansallisooppera ja -baletin lava näki monta loistavaa ensi-iltaa: Aulis Sallisen Punainen Viiva, Joonas Kokkosen Viimeiset kiusaukset, Jaakko Kuusiston Jää ja paljon muita.
Mitä kuuluu Suomen klassiselle musiikille nyt? Nykyajan suomalaisista säveltäjistä maailmalla tunnetaan parhaiten ehkä Kaija Saariaho. Hän on säveltänyt oopperaa, runsaasti kamarimusiikkia ja sinfonioita. Saariaho asuu Ranskassa, mutta osallistuu aktiivisesti kotimaansa musiikkielämään.
