Софи МаннергеймSophie Mannerheim
Софи Маннергейм сделала для здравоохранения и сестринского образования в Финляндии не меньше, чем её брат для существования страны.
Sophie Mannerheim teki Suomen terveydenhuollon ja sairaanhoitajakoulutuksen eteen yhtä paljon kuin hänen veljensä maan olemassaolon eteen.
Когда шорох шелковой юбки возвещал о приближении старшей медсестры, начиналась суета. Персонал Хирургической больницы спешно приводил в порядок одежду, сестры и сиделки перебирали в уме возможные промахи и упущения. Баронесса была доброжелательна, но строга и замечала каждую мелочь. Рослая и подтянутая, с высоко поднятой головой, но вовсе не заносчивая, вызывающая неизменное уважение у всех, кто ее знал, Софи Маннергейм сделала для здравоохранения и сестринского образования в Финляндии не меньше, чем её брат для существования страны. И если Карл Густав Эмиль, по мнению его биографа, писателя Вейо Мери, – некоронованный король Финляндии, то Софи Маннергейм – королева.
Kun silkkihameen kahina ilmoitti ylihoitajan lähestyvän, alkoi kuhina. Kirurgisen sairaalan henkilökunta laittoi kiireesti vaatteitaan kuntoon, sairaanhoitajat ja apusisaret kävivät mielessään läpi mahdollisia kömmähdyksiä ja laiminlyöntejä. Vapaaherratar oli ystävällinen mutta tiukka ja huomasi jokaisen pienen yksityiskohdan. Pitkänä ja solakkana, pää pystyssä, mutta ei lainkaan ylimielisesti, hän herätti vankkumatonta kunnioitusta kaikissa, jotka hänet tunsivat. Sophie Mannerheim teki Suomen terveydenhuollon ja sairaanhoitajakoulutuksen eteen yhtä paljon kuin hänen veljensä maan olemassaolon eteen. Jos Carl Gustav Emil on elämäkerturinsa, kirjailija Veijo Meren mukaan Suomen kruunaamaton kuningas, niin Sophie Mannerheim on kuningatar.
И брат, и сестра умели руководить людьми и производить впечатление. Они вели себя аристократически – в отличие от отца, Карла Роберта Маннергейма. Впрочем, Карлу Роберту были отпущены другие таланты, и в их числе умение удачно жениться. Удачно, то есть на деньгах, а Йохан Якоб фон Юлин, владелец железоделательных заводов и рудников, буквально ковал деньги. Хедвиг Шарлота Хелена была седьмым ребенком фон Юлина и первой дочерью, дожившей до брачного возраста. И фабрикант не поскупился: Хелена, как называли девушку дома, получила в приданое парочку усадеб, каменный дом в Турку и долю в отцовском бизнесе. Впрочем, и жениха было трудно назвать нищим: потомок графа Карла Густава Маннергейма унаследовал от отца поместье Лоухисаари в Аскайнене. Здесь, в Лоухисаари, который еще называют по‑шведски Виллнэс, и родился под рождество 1863 года первый ребенок четы Маннергейм – дочь Софи, или полностью Ева Шарлотта Ловиса София.
Она на всю жизнь осталась папиной дочкой, пусть и полной его противоположностью по характеру. Он был страстным, неудержимым, увлекающимся и бросающим дела, что в конечном счете привело семью к краху. Мать Хелена – ярая поборница сурового английского воспитания, не была, как пишет Вейо Мери, мягкой, не ворковала с детьми и не слишком‑то интересовалась их переживаниями, а жалобы и проявления слабости не одобряла. Уже очень взрослым человеком Софи с содроганием вспоминала эпизоды из детства: мама обещала не усыплять старую собаку, но вероломно нарушила обещание. А однажды мама заставила Софи силой отдать любимую старую и слегка поломанную куклу маленькой бродяжке-нищенке. Девочка подчинилась, но к новой роскошной кукле, которую ей купили взамен, не прикоснулась и больше никогда с куклами не играла. Матери, вероятно, казалось, что она воспитывает в дочери любовь к ближним, и отчасти так оно и было: всю жизнь Софи Маннергейм относилась к окружающим внимательно и дружелюбно. Но жестокие уроки, полученные в детстве, научили и другому – никому не верить, ни с кем не сближаться.
Molemmat sisarukset osasivat johtaa ihmisiä ja tehdä vaikutuksen. He käyttäytyivät aristokraattisesti – toisin kuin isänsä Carl Robert Mannerheim. Carl Robertia oli tosin siunattu muilla lahjoilla, muun muassa kyvyllä naida rahaa. Hänen appensa Johan Jakob von Julin, rautateollisuuden ja kaivosten omistaja, kirjaimellisesti takoi rahaa. Hedvig Charlotta Hélène oli von Julinin seitsemäs lapsi ja tyttäristä ensimmäinen, joka eli naimaikään asti. Eikä tehtailija pihistellyt: Helena, kuten tyttöä kotona kutsuttiin, sai myötäjäisiksi pari kartanoa, kivitalon Turussa ja osuuden isänsä yrityksistä. Ei sulhanenkaan ollut mikään köyhä mies: kreivi Carl Gustav Mannerheimin jälkeläisenä hän peri isänsä Louhisaaren kartanon Askaisissa. Louhisaaressa, jota ruotsiksi kutsutaan myös Villnäsiksi, syntyi joulupäivänä 1863 Mannerheimin pariskunnan ensimmäinen lapsi – tytär Sophie eli koko nimeltään Eva Charlotta Lovisa Sofia.
Sophie pysyi isänsä tyttönä koko elämän ajan, vaikka oli luonteeltaan täysin päinvastainen kuin tämä. Isä oli kiihkeä, vallaton, innostui helposti, mutta myös luovutti, mikä lopulta johti perheen hajoamiseen. Äiti Helena – ankaran englantilaisen kasvatuksen kiihkeä kannattaja (ei Veijo Meren mukaan ollut mikään pehmo), hän ei leperrellyt lapsille, ei ollut kovin kiinnostunut heidän tuntemuksistaan eikä hyväksynyt valituksia ja heikkoudenosoituksia. Aikuisena Sophieta puistatti muistella lapsuutensa aikaisia tapahtumia: äiti lupasi muun muassa olla lopettamatta vanhaa koiraa, mutta rikkoi lupauksensa katalasti. Ja kerran Sophie pakotettiin antamaan vanha ja hieman rikkinäinen lempinukkensa pienelle kerjäläistytölle. Hän totteli, mutta uuteen ylelliseen nukkeen, jonka hän sai vaihdossa, hän ei koskenut eikä enää koskaan leikkinyt nukeilla. Äiti luultavasti ajatteli kasvattavansa tyttäressään rakkautta lähimmäisiä kohtaan, ja osittain näin olikin: Sophie Mannerheim oli koko ikänsä huomaavainen ja ystävällinen muita kohtaan. Mutta lapsuuden ankarat opit opettivat hänet myös olemaan luottamatta kehenkään ja päästämättä ketään lähelle.
Изумительно красивое, окруженное прекрасным английским парком, имение Лоухисаари располагалось в самой что ни на есть финской глубинке, в 200 километрах от столицы. Найти домашних учителей, согласных ехать в такую глушь и достаточно компетентных, чтобы обучать графских детей, с каждым годом становилось труднее. И старшую дочь отправили учиться в Хельсинки, а потом и в Стокгольм, к сестре матери Йоханне Ловен, супруге профессора медицины, у которой к тому же была дочь – ровесница Софи. Тетя Ханна определила племянницу в частную школу Карин Олин, одну из лучших школ в Швеции, предлагающих девочкам серьезное академическое образование.
Тем временем жизнь в семействе Маннергейм совсем разладилась. Отец промотал и свое наследство, и деньги жены, наделал долгов, в том числе и карточных, и в довершение всего сбежал в Париж с любовницей. Остатки имущества опозоренной и разоренной семьи ушли с молотка; даже постельное белье и столовые приборы, не говоря уже о картинах и мебели. И поместье Лоухисаари пришлось продать – к счастью, родной сестре графа, – а Хелена с четырьмя младшими детьми перебралась в Сэллвик – имение своей мачехи вблизи Таммисаари. Графиня отчаянно боролась, пыталась писать статьи и переводить, чтобы хоть малость заработать, строила планы открыть вместе с Софи школу в Таммисаари, но её психическое и физическое здоровье поставило на этих планах крест. В самом прямом смысле слова: неполных сорока лет Хелена Маннергейм скончалась от сердечного приступа. Неверный муж приехал на похороны, чтобы поддержать детей, как поддерживал их – морально! – всегда. Софи на похоронах не было – не добралась из Стокгольма.
Ihastuttavan kaunis Louhisaaren kartano, jota ympäröi ylellinen englantilaistyylinen puisto, sijaitsee Suomen takamaalla, noin 200 kilometrin päässä pääkaupungista. Kävi vuosi vuodelta vaikeammaksi löytää kotiopettajia, jotka olivat halukkaita lähtemään näin syrjäiselle seudulle ja tarpeeksi päteviä opettamaan kreivin jälkikasvua. Niinpä vanhin tytär lähetettiin opiskelemaan Helsinkiin ja sitten Tukholmaan äitinsä sisaren Johanna Lovénin luo, joka oli lääketieteen professorin rouva ja jolla oli myös Sophien kanssa samanikäinen tytär. Hanna‑täti lähetti veljentyttärensä Karin Åhlinin yksityiskouluun, joka oli yksi Ruotsin parhaista oppilaitoksista ja tarjosi tytöille vakavasti otettavan akateemisen koulutuksen.
Sillä välin Mannerheimien perheen elämä oli romahtamaisillaan. Isä tuhlasi sekä oman perintönsä että vaimonsa rahat, velkaantui muun muassa uhkapeleissä ja kaiken kukkuraksi karkasi rakastajattarensa kanssa Pariisiin. Häpäistyn ja hajonneen perheen viimeinenkin omaisuus joutui huutokaupattavaksi – jopa liinavaatteet ja ruokailuvälineet, maalauksista ja huonekaluista puhumattakaan. Myös Louhisaaren kartano oli myytävä – onneksi kreivin omalle sisarelle, – ja Helena muutti neljän nuorimman lapsensa kanssa Sällvikiin, äitipuolensa kartanoon Tammisaaren lähelle. Kreivitär kamppaili epätoivoisesti, yritti kirjoittaa artikkeleita ja kääntää saadakseen vähän rahaa, teki suunnitelmia koulun avaamisesta Tammisaareen yhdessä Sophien kanssa, mutta hänen henkinen ja fyysinen kuntonsa pysäytti suunnitelmat. Sanan varsinaisessa merkityksessä: Helena Mannerheim kuoli sydänkohtaukseen nelikymppisenä. Uskoton puoliso saapui hautajaisiin tukemaan lapsiaan, kuten oli aina tukenut heitä – lähinnä moraalisesti. Sophie ei ollut hautajaisissa – hän ei päässyt lähtemään Tukholmasta.
Год после школы Софи работала в своей альма‑матер помощницей классной дамы, потом примерила на себя роль гувернантки в разных семьях в Стокгольме и в Хельсинки и убедилась, что это амплуа не её. В эти еще очень и очень неравноправные времена женщинам всё же были открыты кое-какие тропки к профессиям. Софи попробовала себя в офисной работе: сначала в Таможенном департаменте, потом в банке и в конце концов в новой и успешной компании своего отца – магазине конторских принадлежностей. Замкнутая и сдержанная бесприданница и в 30 с лишним лет оставалась незамужней, когда внезапно сблизилась с Авророй Карамзиной, урожденной Шернваль. Дамы находились в дальнем родстве: мать Авроры приходилась сестрой прабабке Софи Маннергейм, но отношения между семьями поддерживались. Аврора ту в пору была уже глубокой старухой, дважды вдовой и – главное для будущего нашей героини! – известной благотворительницей. Среди прочих бесчисленных благих дел добрая фея Хельсинки, как называл Карамзину знаменитый финский писатель Закариас Топелиус, основала едва ли не первое женское профессиональное учебное заведение в Финляндии – Институт диаконис. Поскольку предназначением диаконисы был уход за больными, институт, основанный Авророй Карловной, чаще называют Институтом сестер милосердия.
Koulun jälkeen Sophie työskenteli vuoden alma materissaan opettajan apulaisena, sitten hän kokeili kotiopettajan roolia eri perheissä Tukholmassa ja Helsingissä, kunnes tuli vakuuttuneeksi, että se ei ollut hänen tehtävänsä. Niinä vielä hyvin epätasa‑arvoisina aikoina naisille oli sentään tarjolla muutamia urapolkuja. Sophie kokeili toimistotöitä, ensin Tullihallituksessa, sitten pankissa ja lopulta isänsä uudessa ja menestyksekkäässä yrityksessä, toimistotarvikeliikkeessä. Sulkeutuneena ja varautuneena sekä vailla kunnon myötäjäisiä kolmekymppinen Sophie pysyi naimattomana. Sitten hän äkkiä ystävystyi Aurora Karamzinin, o.s. Stjernvallin kanssa. Naiset olivat kaukaisia sukulaisia: Auroran äiti oli Sophie Mannerheimin isoisoäidin sisko, mutta perheiden väliset siteet olivat säilyneet. Aurora oli tuolloin jo hyvin iäkäs nainen, kahdesti leskeksi jäänyt ja – mikä tärkeintä sankarittaremme tulevaisuuden kannalta! – tunnettu hyväntekijä. Muiden lukemattomien tärkeiden projektiensa ohella ”Helsingin hyvä haltijatar”, kuten kuuluisa suomalainen kirjailija Zakarias Topelius Karamzinia kutsui, perusti Suomen ensimmäisen naisille tarkoitetun ammatillisen oppilaitoksen – Diakonissalaitoksen. Koska diakonissan tehtävä oli hoitaa sairaita, Aurora Karamzinin perustamaa instituuttia kutsuttiin joskus Armon sisarten säätykunnan instituutiksi.
Огромная разница в возрасте не помешала дамам крепко сдружиться: Софи заменила Авроре семью и скончавшегося к тому времени её единственного сына Павла. Она сопровождала Карамзину в длительной поездке за границу и ухаживала за ней во время тяжелой болезни. Именно здесь, у постели больной Авроры, Софи познакомилась с её внучатым племянником камергером Ялмаром Линдером. Человек с неоднозначной репутацией, друг молодости Карла Густава Маннергейма, брата Софи, авантюрист, крупный землевладелец и прогрессивный фабрикант, коллекционер искусства и прочая, и прочая, пленил почти тридцатитрехлетнюю девицу, и она неожиданно для всех спешно вышла за него замуж.
Suuri ikäero ei estänyt naisia ystävystymästä: Sophie tuli korvaamaan Auroran perhettä ja hänen ainoaa poikaansa Pavelia, joka oli tuolloin jo kuollut. Sophie oli Karamzinin seurana pitkällä ulkomaanmatkalla ja huolehti hänestä vakavan sairauden aikana. Juuri Auroran sairasvuoteen ääressä Sophie tapasi Auroran veljenpojan, kamariherra Hjalmar Linderin. Sophien veljen, Carl Gustav Mannerheimin nuoruudenystävä, jolla oli kiistanalainen maine, seikkailija, suurtilallinen ja edistyksellinen tehtaanomistaja, taidekeräilijä jne. hurmasi kolmekymmentäkolmevuotiaan neiti‑ihmisen, ja kaikkien yllätykseksi Sophie avioitui liiemmin empimättä.
Счастья в этом скоропалительном браке Софи Маннергейм не обрела. Вернувшись из свадебного путешествия в Италию, новобрачные поселились в имении Линдера Лаакспохья близ Лохья. Соседи были разочарованы: новая хозяйка имения не интересовалась жизнью местного общества и держала себе сурово и неприступно. Позже Софи говорила, что люди считают её надменной, но она просто высокая и статная. Праздная сельская жизнь совсем не подходила молодой госпоже Линдер, к тому же быстро выяснилось, что одна любовная лодка не вынесет двух таких сильных людей. Бездетный брак закончился разводом, причем Софи добыла у друзей справку, что проблема не в ней. Это предполагало неплохое содержание, так что в дальнейшем экс‑госпожа Линдер не нуждалась в деньгах и даже ссудила их брату, решившему отправился в экспедицию в Азию. Софи вернула себе девичью фамилию и титул баронессы и отправилась лечить нервный срыв в Швецию. Там использовали новейший метод – трудотерапию, и баронесса научилась ухаживать за цветами. В долгие часы раздумий над кустами роз Софи Маннергейм пришла к важному решению: раз личное счастья и семейная жизнь не удались, надо посвятить себя человечеству. Не без влияния Авроры Карамзиной она выбрала медицину. И в 35 лет начала все с нуля.
В Школу подготовки медсестер, основанную Флоренс Найтингейл при больнице Святого Фомы в Лондоне, разведенных дам не брали. Но Софи приняли – в виде исключения.
Onneaan Sophie Mannerheim ei hätäisestä avioliitosta löytänyt. Palattuaan häämatkalta Italiasta nuoripari asettui asumaan Linderin kartanoon Laakspohjaan lähelle Lohjaa. Naapurit olivat pettyneitä: kartanon uusi emäntä ei ollutkaan kiinnostunut paikallisen seurapiirin elämästä, vaan pysytteli ankarana ja etäisenä. Sophie totesi myöhemmin, että ihmiset pitivät häntä ylimielisenä, mutta hän oli vain pitkä ja vakaa. Tyhjänpäiväinen maalaiselämä ei sopinut nuorelle rouva Linderille lainkaan, minkä lisäksi kävi nopeasti selväksi, ettei rakkaus kestänyt kahta yhtä vahvaa ihmistä. Lapseton avioliitto päättyi avioeroon, ja Sophie sai ystäviltä todistuksen, ettei vika ollut hänessä. Tämä tarkoitti hyviä elatusmaksuja, joten tulevaisuudessa ex‑rouva Linder ei tarvinnut rahaa ja jopa lainaili sitä veljelleen, joka päätti lähteä tutkimusmatkalle Aasiaan. Sophie sai takaisin tyttönimensä ja vapaaherrattaren arvonimen ja lähti Ruotsiin hoitamaan hermoromahdustaan. Siellä käytettiin uusinta menetelmää - toimintaterapiaa, niinpä vapaaherratar oppi hoitamaan kukkia. Ruusupensaiden äärellä pitkään pohdiskeltuaan Sophie Mannerheim päätyi tärkeään päätökseen: koska henkilökohtainen onni ja perhe-elämä kariutuivat, oli välttämätöntä omistautua ihmiskunnan auttamiselle. Melko varmasti Aurora Karamzinin vaikutuksesta hän valitsi lääketieteen. Ja 35-vuotiaana hän aloitti kaiken uudelleen puhtaalta pöydältä.
Florence Nightingalen sairaanhoitajakoulu, joka oli perustettu Pyhän Tuomaan sairaalan yhteyteen Lontoossa, ei hyväksynyt eronneita naisia. Sophien tapauksessa tehtiin kuitenkin poikkeus.
Преподаватели отмечали, что студентка Маннергейм надежная, добросовестная, ответственная, аккуратная, но очень уж волнуется и изнуряет себя. Не без сложностей – мешали недостаточное знание языка, возраст и излишняя добросовестность – в 1902 году Софи получила диплом медсестры и вернулась в Финляндию: лечить и обучать. Для начала она отправилась практиковаться в летний санаторий для детей, больных туберкулезом лимфатических узлов. Здесь она немедленно взяла под опеку двух малышей‑инвалидов и практически, хотя и неофициально, их усыновила. Баронесса мечтала открыть домашнюю больницу в своем доме в Порвоо, но пока ждала разрешения, открылась вакансия старшей медсестры в Хирургической больнице в Хельсинки. Отсутствие опыта не помешало: знания, компетентность и личные качества помогли Софи Маннергейм получить эту должность и вдобавок к ней место руководителя программы сестринского образования в Главной больнице Хельсинки.
Софи подошла к назначению ответственно: съездила в Европу познакомиться с постановкой сестринского дела в разных странах и подучила финский язык, чтобы свободно общаться с коллегами и пациентами. В больнице она в прямом смысле жила: чтобы всегда быть на месте и безотлагательно решать проблемы. Не сразу, не с наскока – английское образование пришлось приспособить к финским условиям, – но и с образованием медперсонала дело пошло на лад. Кого попало в медсестры не брали: баронесса считала, что медицина – это призвание, и лично проводила собеседования. Именно Софи Маннергейм добилась того, что медсестер стали обучать сначала два года вместо одного, а потом и три. И первые учебники по сестринскому делу тоже начала писать и издавать она, Софи Маннергейм.
Кажется, одного этого хватило бы, чтобы войти в историю, но нет: рамки профессиональных обязанностей были натуре Софи тесны. На работе и вне её баронесса видела море горя и нищеты и сочла своим долгом бросить в это море спасательный круг. Она жертвовала деньги Финской ассоциации медсестер, которую много лет возглавляла. В том числе на эти средства был создан Фонд поддержки социальной работы. В 1917 году и этого оказалось мало: Первая мировая оставила сиротами многих детей, а незамужним матерям и без войны приходилось несладко. О создании Ластенлинны, «Дворца детей», если перевести, Софи Маннергейм рассказала в мемуарах: однажды она гуляла по бедному району Каллио вместе с другом – школьным консультантом Эриком Манделином и встретила особенно жалкую такую мать. Потрясение оказалось последней каплей: Софи нашла деньги, купила дом в Каллио и основала приют для одиноких матерей и детей «Материнская забота о детях».
Opettajat totesivat, että opiskelija Mannerheim oli luotettava, rehellinen, vastuuntuntoinen ja huolellinen, mutta jännitti kovasti ja uuvutti itsensä. Kovan puurtamisen tuloksena – puutteellisesta kielitaidosta, iästään ja liiallisesta tunnollisuudestaan huolimatta – vuonna 1902 Sophie suoritti sairaanhoitajan tutkinnon ja palasi Suomeen: hoitamaan sairaita ja kouluttamaan muita. Aluksi hän meni harjoittelemaan imusolmuketuberkuloosia sairastavien lasten kesäparantolaan. Siellä hän otti heti kaksi vammaista vauvaa hoitoonsa ja käytännössä, vaikkakin epävirallisesti, adoptoi heidät. Vapaaherratar haaveili kotisairaalan avaamisesta kotonaan Porvoossa, mutta lupaa odotellessaan Helsingin kirurgisessa sairaalassa vapautui ylihoitajan paikka. Kokemuksen puute ei ollut este: Sophie Mannerheimin tiedot, osaaminen ja henkilökohtaiset ominaisuudet auttoivat häntä saamaan viran ja sen päälle vielä sairaanhoitajattarien koulutuksen johtajattaren pestin Helsingin Yleisestä sairaalasta.
Sophie suhtautui nimitykseensä suurella vastuuntunnolla: hän matkusti Eurooppaan tutustuakseen eri maiden hoitotyöhön ja opetteli parempaa suomea, jotta pystyisi kommunikoimaan sujuvasti kollegoiden ja potilaiden kanssa. Hän kirjaimellisesti eli sairaalassa: oli aina paikalla ratkaistakseen ongelmat viipymättä. Kesti hetken ennen kuin Englannista tuodut opit saatiin mukautettua Suomen oloihin, mutta lopulta myös hoitohenkilökunnan koulutus lähti luistamaan. Ketä tahansa ei sairaanhoitajattareksi otettu: vapaaherratar uskoi, että lääketiede vaati kutsumusta, ja suoritti kaikki haastattelut henkilökohtaisesti. Juuri Sophie Mannerheim sai aikaan sen, että sairaanhoitajia alettiin kouluttaa ensin kaksi vuotta yhden sijasta ja sittemmin kolme. Ja juuri hän, Sophie Mannerheim, alkoi kirjoittaa ja julkaista ensimmäisiä hoitotyön oppikirjoja.
Voisi kuvitella, että pelkästään tämä olisi riittänyt jättämään jäljen historian kirjoihin, mutta ei: Sophien ammatilliset velvollisuudet olivat hänelle liian suppeita. Työssään ja työnsä ulkopuolella vapaaherratar näki surun ja köyhyyden meren ja koki velvollisuudekseen heittää sinne pelastusrenkaan. Hän lahjoitti rahaa Suomen sairaanhoitajaliitolle, jota myös johti monta vuotta. Varat käytettiin perustamaan rahasto sosiaalityön tukemiseksi. Vuonna 1917 sekään ei riittänyt: ensimmäinen maailmansota ja sisällissota jättivät monet lapset orvoiksi, ja naimattomilla äideillä oli vaikeaa ilman sotaankin. Sophie Mannerheim kertoi muistelmissaan Lastenlinnan perustamisesta: eräänä päivänä hän käveli ystävänsä, kouluneuvos Erik Mandelinin kanssa Kallion köyhässä kaupunginosassa ja törmäsi jotenkin erityisen säälittävään äitiin. Järkytys oli viimeinen pisara: Sophie kokosi rahat, osti kiinteistön Kalliosta ja perusti yksinäisille äideille ja lapsille tarkoitetun turvakodin.
Тем временем разразилась и стихла Гражданская война. Сестра главнокомандующего белых оставалась в Хельсинки и лечила всех – без разбора цветов и политических взглядов. Красные это уважали и не относились к баронессе как к врагу. А потом ситуация стала критической: война и эпидемия испанки оставили сиротами тысячи детей. Один спасательный круг уже не мог поправить дело, нужна была целая служба спасения детей, и Софи Маннергейм её придумала и организовала. Теперь эту службу называют «Общество защиты детей имени Маннергейма».
Баронесса и в этот раз подошла к делу основательно: изучила системы защиты детей в Европе, предложила сделать лицом программы уважаемого в мировом масштабе человека – своего собственного брата. И в октябре 1920 года в доме Карла Густава Маннергейма собрали заинтересованных лиц: в их число вошли школьных советник и специалист по защите прав ребенка Эрик Манделин и известный педиатр Арво Юлппё. Они учредили MLL, Mannerheimin Lastensuojeluliitto, которое не так давно отметило столетие и продолжает успешно работать до сих пор. На следующий день после учредительного собрания газеты страны опубликовали обращение генерала Маннергейма к народу Финляндии, где он, в частности, писал: «Пусть целью работы будет то, чтобы каждый финский ребенок, начиная с утробы матери и на протяжении всего периода взросления, получал причитающуюся ему долю нежности и заботы, которые только и могут заложить основу для развития молодых людей в хороших и полезных граждан». Генерал пожертвовал делу защиты детей не только авторитет и влияние, но и немалые средства, полученные в подарок от народа Финляндии в благодарность за работу после проигранных им выборов президента. Ластенлинна передали Обществу защиты детей и сделали центром борьбы с детской смертностью. Софи оставалась на острие атаки: при создании общества её избрали председателем правления, позже она много лет оставалась его вице‑председателем.
Samaan aikaan riehuva sisällissota alkoi laantua. Valkoisen ylipäällikön sisar oli jäänyt Helsinkiin ja hoitanut kaikkia väristä tai poliittisista mielipiteistä riippumatta. Punaiset kunnioittivat tätä – eivätkä kohdelleet vapaaherratarta vihollisena. Sitten tilanne muuttui kriittiseksi: sota ja espanjantautiepidemia jättivät tuhansia lapsia orvoiksi. Yksi pelastusrengas ei voinut korjata tilannetta – tarvittiin kokonainen lasten pelastuspalvelu, niinpä Sophie Mannerheim keksi ja organisoi sellaisen. Tätä palvelua kutsutaan nykyään Mannerheimin lastensuojeluliitoksi.
Vapaaherratar lähestyi asiaa tapansa mukaan perusteellisesti: hän tutki Euroopan lastensuojelujärjestelmiä, ehdotti, että ohjelman kasvoiksi otettaisiin maailmanlaajuisesti arvostettu henkilö ‑ hänen oma veljensä. Ja lokakuussa 1920 Carl Gustav Mannerheimin taloon kutsuttiin koolle kiinnostuneet tahot – muun muassa kouluneuvos ja lastensuojelun asiantuntija Erik Mandelin ja tunnettu lastenlääkäri Arvo Ylppö – ja perustettiin MLL, Mannerheimin Lastensuojeluliitto, joka hiljattain täytti sata vuotta ja toimii menestyksekkäästi tänäkin päivänä. Perustuskokouksen jälkeisenä päivänä julkaistiin maan sanomalehdissä kenraali Mannerheimin puhe Suomen kansalle, jossa hän kirjoitti: ”Työn määränpäänä olkoon, että jok'ainoa Suomen lapsi äidinkohdusta lähtien ja kautta koko kasvunaikansa saa oikeutetun osansa siitä hellyydestä ja huolenpidosta, joka yksinään voi laskea pohjan nuorten kehitykselle hyviksi ja hyödyllisiksi kansalaisiksi.” Kenraali lahjoitti lastensuojelun hyväksi paitsi arvovaltansa ja vaikutusvaltansa, myös huomattavat varat, jotka hän oli saanut Suomen kansalta lahjaksi kiitokseksi työstään hävittyjen presidentinvaalien jälkeen. Lastenlinna luovutettiin Lastensuojeluliitolle ja siitä tehtiin lapsikuolleisuuden torjunnan keskus. Sophie pysyi eturintamassa: hänet valittiin liiton perustamisen yhteydessä hallituksen puheenjohtajaksi, ja myöhemmin hän toimi liiton varapuheenjohtajana useita vuosia.
И это была лишь одна из множества общественных обязанностей баронессы. На посту президента Финской ассоциации медсестер она без устали боролась за улучшение образования медсестер, условий их работы, повышения зарплат и пенсий медработников. По её инициативе открыли дом отдыха и частный дом престарелых для сестер и сиделок, учредили профессиональную газету. Первая финская обладательница медали Флоренс Найтингейл Софи Маннергейм была избрана председателем ICN – Международной организации медсестер.
Удивительно, но в этой груде дел Софи успевала писать, причем много, с удовольствием и, по признанию специалистов, хорошо. До сих пор издается роман «Вяйно»: история Вяйно Виллгрена, мальчика с инвалидностью, который жил на её попечении до 32 лет, до самой кончины. Книгу мемуаров «Из мира медсестры» Софи написала по‑шведски, но сама и сразу же перевела на финский.
Кипучую деятельность баронессы притормозил в 1925 году несчастный случай. Возвращаясь из командировки в Париж по одному из своих бесчисленных общественных дел, Софи попала в Швеции в автомобильную аварию. Перелом позвоночника обнаружили лишь через шесть недель. Она еще поправится, хотя и не вполне, еще съездит в Париж и Лондон по делам Красного креста, но подорванное здоровье в конце концов уложит её на полгода в больницу. Сильный дух не победил искалеченное тело: 9 января 1928 года смертельная болезнь свела баронессу в могилу в возрасте 64 лет. По завещанию бóльшая часть её наследства перешла Обществу защиты детей, дому престарелых медсестер и фонду помощи персоналу Хирургической больницы. Остальное Софи завещала близким; загородный дом, например, отошел Арне Алгрену, второму её приемному сыну.
Ja tämä oli vain yksi vapaaherrattaren monista julkisista tehtävistä. Suomen sairaanhoitajaliiton puheenjohtajana hän taisteli väsymättä sairaanhoitajien koulutuksen, työolojen, palkkojen ja eläkkeiden parantamiseksi. Hänen aloitteestaan avattiin sairaanhoitajille ja hoitajille tarkoitettu lepokoti ja yksityinen hoitokoti sekä perustettiin ammattilehti. Sophie Mannerheimista tuli ensimmäinen suomalainen Florence Nightingale ‑mitalin saaja, hänet valittiin kansainvälisen sairaanhoitajien järjestön ICN:n puheenjohtajaksi.
Hämmästyttävää kyllä, kaiken kiireen keskellä Sophie onnistui myös kirjoittamaan – vieläpä runsaasti, mielellään ja asiantuntijoiden mukaan hyvin. Hänen romaaniaan Väinö: elämän tarina, kertomus Väinö Willgrenistä, vammaisesta pojasta, joka asui hänen hoidossaan 32‑vuotiaaksi, aina kuolemaansa asti, luetaan edelleen. Sophie kirjoitti muistelmateoksen Sairaanhoitajan maailmasta ruotsiksi, mutta käänsi sen omakätisesti heti suomeksi.
Vuonna 1925 tapahtunut onnettomuus hidasti vapaaherrattaren tarmokasta toimintaa. Palatessaan työmatkalta Pariisista hoitamasta yhtä lukemattomista yhteiskunnallisista tehtävistään Sophie joutui auto‑onnettomuuteen Ruotsissa. Hänen selkärankansa murtuma huomattiin vasta kuusi viikkoa myöhemmin. Sophie toipui vielä, vaikkei täysin, ja matkusteli edelleen Pariisiin ja Lontooseen Punaisen Ristin asioilla, mutta heikentynyt terveys vei hänet lopulta sairaalaan kuudeksi kuukaudeksi. Vahva henki ei saanut rampautunutta kehoa otteeseensa: 9. tammikuuta 1928 kohtalokas sairaus vei vapaaherrattaren hautaan vajaan 64 vuoden iässä. Hän testamenttasi suuren osan perinnöstään Lastensuojeluliitolle, sairaanhoitajien vanhainkodille ja kirurgisen sairaalan henkilökunnan apurahastolle. Loput menivät hänen läheisilleen. Esimerkiksi maatila meni Arne Ahlgrenille, hänen toiselle adoptiopojalleen.
Всю жизнь девизом Софи Маннергейм оставалось выражение: «Только самое лучшее достаточно хорошо». Она была приветлива со всеми, но не сближалась ни с кем. Она не обращалась на «ты» даже к коллегам, с которыми работала годами. Она держала в строгости персонал и требовала даже правильного выражения лица: не беспечного, но и не чересчур серьезного и высокомерного, лицо должно быть открытым и радостным. Жесткая и решительная, она не терпела возражений, но извинялась, когда была не права. При всей её неприступности в ней жило огромное, как и у её брата‑маршала, чувство юмора, которое она явно предпочитала проповедям, когда обучала медсестер. Софи Маннергейм ненавидели или обожали, но именно её следует благодарить за создание в Финляндии службы защиты детей и корпуса медсестер – профессионального, хорошо образованного, ответственного и человечного.
Sophie Mannerheimin elämän mottona oli ”Vain paras on tarpeeksi hyvää”. Hän oli ystävällinen kaikille, mutta ei tullut kenenkään läheiseksi. Hän ei sinutellut edes kollegoitaan, joiden kanssa oli työskennellyt vuosia. Hän piti henkilökunnan tiukasti kurissa ja vaati jopa oikeaa ilmettä: ei huolimatonta, mutta ei myöskään liian vakavaa ja ylimielistä, kasvojen piti olla avoimet ja iloiset. Kovana ja päättäväisenä hän ei sietänyt vastalauseita, mutta pyysi anteeksi, kun oli väärässä. Kaikesta lähestymättömyydestään huolimatta hänellä oli – kuten marsalkkaveljelläänkin – loistava huumorintaju, jota hän selvästi piti parempana kuin saarnoja opettaessaan sairaanhoitajia. Vihattiinpa tai ihailtiinpa Sophie Mannerheimia, häntä on kiittäminen siitä, että hän loi Suomeen lastensuojelun ja sairaanhoitajakunnan – ammattitaitoisen, hyvin koulutetun, vastuullisen ja inhimillisen.
Kansikuva: Sophie Mannerheim Haikossa, Historian kuvakokoelma, Museovirasto
Перевод: Рику Тойвола
Suomennos: Riku Toivola