Разные поколения финского джазаSuomijazzin monimuotoiset sukupolvet
В Финляндию джаз пришел из Англии: слушая радиопередачи, музыканты черпали в них новые идеи. Финны также смогли ближе познакомиться с джазом через «багаж» американских финнов, прибывших на теплоходе Andania в 1926 году. А сегодня финский джаз слушают во всем мире.
Jazz tuli Suomeen ensin Englannin kautta – muusikot kuuntelivat radiolähetyksiä ja tilasivat sieltä nuotteja. Lisää vaikutteita tuli amerikansuomalaisten matkatavaroissa S.S. Andania -laivalla vuonna 1926. Nykyään suomalaista jazzia kuunnellaan ympäri maailmaa.
Мало-помалу появились бэнды, которые вытеснили немецкую ритмическую традицию. Сильные доли граунд-бита сменились с первой и третьей доли на вторую и четвертую.
В Соединенных Штатах 1930-х годов джаз был хитовой музыкой. В Финляндии же джаз таким никогда не был, разве что широкой публикой воспринимался главным образом как музыка для танцев и как аранжировка для эстрадных песен.
В 1950-х годах джаз играли на танцплощадках. Оркестры преподносили джаз как своего рода аперитив к танцам, но в порядке вещей были в программе вечера вальса и танго.
Pikkuhiljaa syntyi yhtyeitä, jotka syrjäyttivät saksalaisen rytmiperinteen. Tahdin voimakkaat iskut siirtyivät ykkösestä ja kolmosesta kakkoseen ja neloseen.
1930-luvulla jazz oli Yhdysvaltain hittimusiikkia. Suomessa jazz ei ole koskaan ollut hittimusiikkia, vaan se on hyväksytty laajemmissa piireissä lähinnä tanssimusiikkina ja iskelmien mausteina.
1950-luvulla jazzia kuultiin tanssilavoilla. Orkesterit tarjoilivat jazzia tanssien pakollisena alkuruokana, mutta myöhemmin illalla valssit ja tangot kuuluivat asiaan.
Популярность созданного Чарли Паркером в начале 1940-х бибопа так и не вышла за пределы узкого круга музыкантов и энтузиастов. Танцевать, слушать и играть его было слишком трудно. Публика была на танцполе, а не в концертном зале, а музыканты редко были профессионалами: выступали они, параллельно где-то работая.
А вот более мягкий кул-джаз обрел популярность – особенно забавный стиль пианиста Джорджа Ширинга с вибрафоном. Звучание Шеринга можно услышать как в популярных песнях, так и в музыке к фильмам того времени.
Muun muassa Charlie Parkerin 40-luvun alussa luomasta bebopista ei koskaan tullut suosittua kapean muusikoiden ja harrastajien piirin ulkopuolella. Se oli liian vaikeata tanssia, kuunnella ja soittaa. Yleisö oli tanssilattialla, ei konserttisalissa, ja muusikot olivat harvoin ammattilaisia, vaan soittivat usein päivätyönsä ohella.
Miedompi cool jazz oli suositumpaa, erityisesti pianisti George Shearingin viihteellinen tyyli vibrafoneineen. Shearingin soundia voi kuulla tuon ajan niin iskelmissä kuin elokuvamusiikissa.
1960-е: новые направления и исполнители60-luku tuo uudet tuulet — ja soittajat
В 1960-х годах все это наконец можно было послушать вживую: тогда, среди прочих, в Доме культуры Хельсинки выступали Майлз Дэвис, Телониус Монк и Джон Колтрейн.
Джаз и танцы разделились, и родилась новая профессия. Поскольку в Финляндии формального джазового обучения не было, музыканты путешествовали через Атлантику. Среди первых студентов, отправившихся учиться в Соединенные Штаты, были саксофонист Ээро Койвистойнен и композитор и пианист Хейкки Сарманто.
И тот, и другой оказали серьезное влияние в 1970-х, когда джаз испытывал влияние многих направлений, от рок-музыки до классики. Койвистойнен до сих пор создает как акустический джаз с традиционным свингом, так и электронный и ритмически более строгий джаз. За свою долгую карьеру Сарманто привнес в свою музыку элементы концертной музыки.
1960-luvulla sanoma kuultiin suorana, kun muun muassa Miles Davis, Thelonious Monk ja John Coltrane esiintyivät Helsingin kulttuuritalossa.
Jazz siirtyi pois tansseista ja uusi ammattitaito syntyi. Koska täällä ei ollut virallista jazzkoulutusta, muusikot matkustivat Atlantin yli. Ensimmäisten joukossa Yhdysvalloissa opiskelivat saksofonisti Eero Koivistoinen sekä säveltäjä ja pianisti Heikki Sarmanto.
Molemmat olivat tärkeitä vaikuttajia 1970-luvulla, kun jazz otti vaikutteita monesta suunnasta, niin rockmusiikista kuin klassisesta. Koivistoinen on tehnyt sekä akustista jazzia perinteisellä svengillä että sähköistä ja rytmisesti suorempaa jazzia. Sarmanto on pitkän uransa aikana yhdistänyt konserttimusiikin elementtejä musiikkiinsa.
Яркие 70-е – это и время первых шагов финского фри-джаза. Барабанщик Эдвард Весала приобрел международную известность, когда записался для бэнда ECM с Томашем Станко и Яном Гарбареком. Показательно, что Весала начинал как музыкант танцевального оркестра и перешел от рока к авангардному джазу. В некотором смысле его дело продолжил пианист и арфист Иро Хаарла, который был членом драм-бэнда, и на сегодня является одним из самых значимых современных финских джазовых композиторов.
На джаз всегда влияли самые разные музыкальные стили и жанры. Иногда появлявшиеся в нем элементы были просто декоративными, а иногда – основополагающими идеями.
Словосочетание «финский джаз» в общем означает, что музыку исполняют или пишут финские музыканты. Но на более конкретном уровне эта музыка может испытывать влияния финских музыкальных традиций и стилей – народных, церковных, популярных.
Värikkääseen 70-lukuun kuuluu myös kotimaisen freejazzin ensi vuodet. Rumpali Edward Vesala nousi kansainväliseen maineeseen levyttäessään ECM-yhtiölle muun muassa Tomasz Stankon ja Jan Garbarekin kanssa. Kuvaavaa on, että Vesala aloitti tanssiorkesterimuusikkona ja siirtyi rockin kautta avantgardejazziin. Hänen perintöään on tavallaan jatkanut pianisti ja harpisti Iro Haarla, joka kuului rumpalin yhtyeeseen, ja on tänä päivänä eräs merkittävimmistä kotimaisista nykyjazzsäveltäjistä.
Jazz on aina vetänyt puoleensa vaikutteita eri musiikkityyleistä ja -lajeista. Joskus jazziin lisätyt elementit ovat vain lisäaineita – joskus raaka-aineita.
Suomalainen jazzhan tarkoittaa yksinkertaisesti sitä, että musiikkia esittävät tai säveltävät suomalaiset muusikot. Konkreettisemmalla tasolla musiikki voi sisältää lainoja ja vaikutteita suomalaisesta musiikkiperinteestä, kuten kansanmusiikista, virsistä tai popmusiikista.
Новый век – новые начинанияUusi vuosisata — uusia maihinnousuja
Альбомы Сакари Кукко Virret и Юкки Перко Kaanaanmaa нашли своих слушателей за пределами кругов любителей джаза уже больше двадцати лет назад. Альбом Кукко стал самым продаваемым джазовым релизом в 2001 году, а пластинка Перко в 2003 году стала золотой.
Но саксофонист Перко и до этого был номером один в Финляндии — в конце концов он уже в 1987 году гастролировал по миру в составе биг-бэнда Dizzy Gillespie.
Новой тенденцией в начале 2000-х годов также стал поиск влияний и звука из старых джазовых стилей. На поверхности звучание бэнда U-Street All Stars напоминало хард-боп, но в глубине у них были свои собственные ритмические идеи и молодые, но однозначно самобытные, музыканты.
Примерно в то же время была образована группа Five Corners Quintet. Новые каналы распространения информации помогли добиться беспрецедентного успеха небольшой группе из небольшой страны. Их альбом Chasing The Jazz Gone By разошелся по всему миру тиражом в 50 000 копий.
Если в прошлом, чтобы посчитать сколько за год вышло финских джазовых пластинок, и пальцев двух рук было многовато, то в новом тысячелетии это число выросло в геометрической прогрессии. Коллективы, которые постоянно выпускают джазовые композиции – это Eclipse, Rockadillo, TUM, We Jazz и Svart.
Традиционные финские замкнутость и скромность уступили место открытости и духу интернационализма. Одной из тенденций финского джаза в последние десятилетия стало расширение международного сотрудничества музыкантов. И финский джаз, в свою очередь, получил признание за рубежом.
Sakari Kukon levy Virret ja Jukka Perkon Kaanaanmaa löysivät kuulijoita jazzpiirien ulkopuolelta jo yli kaksikymmentä vuotta sitten. Kukon levy oli myydyin jazzlevy vuonna 2001, ja Perkon levy myi kultaa vuonna 2003.
Saksofonisti Perko oli jo silloin lajin ykkösnimiä Suomessa — olihan hän jo kiertänyt maailmaa vuonna 1987 Dizzy Gillespien ison yhtyeen jäsenenä.
Uutena trendinä 2000-luvun alussa oli myös etsiä vaikutteita ja soundeja vanhemmista jazztyyleistä. Yhtye U-Street All Stars kuulosti päällisin puolin hardbopilta, mutta konepellin alta löytyi omia rytmisiä ideoita ja nuoria, mutta silti personallisia, muusikoita.
Samoihin aikoihin syntyi yhtye Five Corners Quintet. Uudet tiedotus- ja jakelukanavat mahdollistivat ennennäkemättömän suosion pienen maan pienille toimijoille. Five Corners Quintetin albumia Chasing The Jazz Gone By myytiin maailmanlaajuisesti 50 000 kappaletta.
Kun suomalaisten jazzlevyjen vuosittaisen julkaisumäärään laskemiseen aikaisemmin tuskin tarvittiin kahden käden sormia, määrä kasvoi räjähdysmäisesti uudella vuosituhannella. Useita vuosia jatkuvasti toimineita jazzia julkaisevia yhtiöitä ovat muun muassa Eclipse, Rockadillo, TUM, We Jazz ja Svart.
Perinteinen sulkeutunut vaatimattomuus on antanut tilaa avoimemmalle ja kansainvälisemmälle suomalaisuudelle. Eräs suomalaisen jazzin trendi on viime vuosikymmeninä ollut muusikoiden lisääntyvä kansainvälinen yhteistyö. Suomalainen jazz on siis tehnyt vuorostaan maihinnousuja ulkomailla.
Международный и разнообразныйKansainvälistä ja monimuotoista
Международный и разнообразный
Иностранные музыканты приезжают в Финляндию учиться, некоторые финские музыканты учатся за границей, и еще больше там выступают. За последние годы выпущено довольно много альбомов с участием музыкантов из разных стран.
В джазе традиционно, за исключением вокала, доминируют мужчины. За последнее десятилетие это сильно поменялось. Среди финских джазовых исполнителей становится больше женщин, независимо от инструмента.
Кажется, что на джазовой сцене многие традиционные границы – как вполне конкретные, так и ментальные – быстро теряют свою актуальность. Свежий пример тому – альбом Taking Shape бэнда Kaisa's Мachine, основанного контрабасисткой и композиторкой Кайсой Мяэнсиву. Мяэнсиву – выпускница Манхэттенской музыкальной школы и живет в Нью-Йорке. В композициях альбома она играет с такими восходящими звездами, как ударник Джо Пери и саксофонист Тивон Пенникотт.
Однако в Финляндии также почитаются и более традиционные джазовые и финские песни. Salesvuo Syncopation с участием Томи Салесвуо, Попе Пуолитайвал и Микко Хелевя обновляет как хэммон-джаз, так и финскую поп-музыку. В альбом The Complete Loft Sessions вошли песни Й. Карьялайнена и Eppu Normaali, исполненные в свинговой обработке.
Композитора Дьёрдь Лигети говорил: «Джаз – это не что-то африканское, ирландское, французское, и даже не американское. Он – все это вместе взятое, это первое музыкальное мультикультурное высказывание».
Ulkomaiset muusikot tulevat Suomeen opiskelemaan, osa suomalaisista muusikoista opiskelee ulkomailla, ja vielä useampi esiintyy siellä. Viime vuosina on julkaistu runsaasti levyjä, joissa on mukana muusikoita eri maista.
Jazzin kenttä on perinteisesti ollut, laulajia lukuun ottamatta, hyvin miesvaltainen. Viime vuosikymmenellä tässä on tapahtunut suuri muutos. Yhä useampi nainen on ottanut paikkansa suomalaisten jazzmuusikoiden joukossa, soittimesta riippumatta.
Vaikuttaakin siltä, että monet perinteiset rajat – sekä konkreettiset että mielessä olevat - ovat nopeasti menettämässä merkitystään jazzkentällä. Yksi tuore esimerkki tästä on kontrabasisti ja säveltäjä Kaisa Mäensivun yhtyeen Kaisa’s Machinen levy Taking Shape.
Mäensivu on valmistunut Manhattan School of Musicista ja kotiutunut New Yorkiin. Levyllä Mäensivun kanssa soittavat muun muassa nousevat tähdet rumpali Joe Peri ja saksofonisti Tivon Pennicott.
Kuitenkin myös perinteisempi jazz ja kotimaiset kappaleet ovat kunniassa Suomessa. Salesvuo Syncopation, jossa soittavat Tomi Salesvuo, Pope Puolitaival ja Mikko Helevä, elvyttävät sekä Hammondjazzia että kotimaista poppia. Levyllä The Complete Loft Sessions kuullaan muun muassa Eppu Normaalin ja J. Karjalaisen kappaleita svengillä kuorrutettuna.
Säveltäjä György Ligetin sanoin: Jazz ei ole afrikkalaista, ei irlantilaista, ei ranskalaista, ei edes amerikkalaista – se on kaikkea yhdessä, ensimmäinen monikulttuurinen musiikillinen ilmaisu.
