В будущем все будут чаще смеятьсяTulevaisuudessa yhä useampi saa nauraa
Kuva: Kanerva, T. Lapset kurkkaavat porttikongista. 1963. Finnish Heritage Agency. Historian kuvakokoelma.
Осталось ли еще что-то, над чем можно шутить? Вопрос о будущем юмора и политкорректности не сходит с уст многих профессиональных комиков и обычных шутников. Любимыми комиками многих финнов стали персонажи комедий 80-х годов или юмористических шоу 90-х, и теперь зрители переживают, останется ли юмор и дальше таким же веселым и метким. Обсуждалась и осторожность современной комедии, и даже цензура в отношении комиков. Но не все так плохо как кажется! Шутки не умерли, шутки просто изменились. Я даже берусь утверждать, что они стали смешнее.
Одна из главных культовых фигур финской комедии – Ууно Турхапуро. Турхапуро, потрепанный жизнью мужчина с хорошо подвешенным языком – персонаж, придуманный Пертти «Спеде» Пасаненом и сыгранный Веса-Матти Лойри. В фильмах о Турхапуро сходится все самое главное в финской комедии: главный герой – мужчина, который отпускает шутки, тут же становящиеся крылатыми, и сыплет забавными байками. Вокруг суетятся ворчливая супруга и суровый тесть. Главный герой попадает из одной неприятности в другую, а зрители то плачут, то смеются.
В истории финской комедии есть масса пародий, сцен и шуток, в которых сами комики или большинство зрителей не видели в то время ничего предосудительный. Кроме всего прочего в классических скетчах находилось место шуткам о женской глупости или оскорбительным стереотипам о народе саами. Теперь, по мере роста знаний о том, как устроена дискриминация, всё больше и больше людей осознают, что у оскорбительного юмора есть серьезные последствия. Шутки – это не просто шутки, они отражают структуру всего нашего общества и укрепляют вредные стереотипы.
Saako mistään enää vitsailla? Kysymys komedian tulevaisuudesta ja poliittisesta korrektiudesta on useiden ammattikoomikoiden ja arkipäivän vitsailijoiden huulilla. Monet suomalaiset ovat löytäneet suosikkikoomikkonsa 80-luvun komediaelokuvista tai 90-luvun sketsisarjoista, ja ovat nyt huolissaan siitä, onko tulevaisuuden komiikka enää yhtä hauskaa ja oivaltavaa. Keskustelua on käyty nykykomedian varovaisuudesta ja jopa koomikoiden sensuroinnista. Hätä ei kuitenkaan ole tämän näköinen! Vitsailu ei ole kuollut, vitsit vain muuttavat muotoaan. Uskallan jopa väittää, että ne ovat muuttumassa hauskemmiksi.
Suomalaisen komedian yksi isoimpia kulttihahmoja on Uuno Turhapuro. Turhapuro on Pertti ”Spede” Pasasen keksimä ja Vesa-Matti Loirin esittämä rähjäinen mieshahmo, joka erinomaisilla verbaalisilla kyvyillään selviää tilanteesta kuin tilanteesta. Turhapurosta kertovissa elokuvissa tiivistyy suomalaisen komedian ydin: Pääosassa on mies, joka sutkauttelee lentäviä lausahduksia ja kertoo hauskoja kaskuja. Ympärillä pyörivät nalkuttava vaimo ja jäykkä appiukko. Päähenkilö koheltaa eteenpäin kommelluksesta toiseen ja yleisö saa vuorotellen voivotella ja nauraa.
Suomalaisen komedian historiasta löytyy paljon sketsejä, kohtauksia ja vitsejä, joiden ongelmallisuutta tekijät tai valtaosa yleisöstä eivät ole tienneet. Klassikkosketseissä on muun muassa vitsailtu naisten tyhmyydestä tai luotu loukkaavia stereotypioita saamelaisista. Nyt kun tietoisuus syrjivistä rakenteista lisääntyy, yhä useammat ihmiset ovat ymmärtäneet, että loukkaavan komedian tekemisellä on laajemmat vaikutukset. Vitsit eivät ole vain vitsejä, vaan ne peilaavat koko yhteiskuntamme rakenteita ja vahvistavat haitallisia stereotypioita.
Сегодня все большее число комиков склоняются к правилу «punch up». Punch up (англ. «бей вверх») означает, что шутки нацелены на людей, наделенных привилегиями. Так, обычный гражданин может хорошо пошутить по поводу решений политика, или гей может посмеяться над натуралами и их ограниченностью. С другой стороны, представители меньшинств и так страдают от несправедливого обращения или притеснения в повседневных ситуациях. Поэтому неразумно вдобавок ко всему остальному отпускать оскорбительные шутки в их адрес. В общем принцип punch up можно кратко резюмировать следующим образом: не бить по больному!
Разрешено ли теперь шутить о сексуальных меньшинствах или иммигрантах? Да! Представители меньшинств могут шутить о себе столько, сколько захотят. Это позволяет зрителям присоединиться к ним и посмеяться над предрассудками и стереотипами вместе с комиком. Зрители получают представление о мире комика: его насущные проблемы, трудности жизни становятся забавными историями, которыми мы все можем наслаждаться сообща. В худшем случае шутки укрепляют устаревшие стереотипы, но в лучшем случае они разрушают их и заставляют нас мыслить совершенно по-новому.
Nykyään yhä useampi koomikko pitää yleissääntönä punch up -menetelmää. Punch up eli suomeksi ylöspäin lyöminen tarkoittaa sitä, että vitsien kohteena ovat etuoikeutetut ihmiset. Tavan kansalainen saa siis hyvillä mielin vitsailla poliitikon tekemistä päätöksistä, tai homo saa piikitellä heteroita heidän kapeakatseisuudestaan. Vähemmistöjen edustajat taas joutuvat kärsimään jo valmiiksi epäoikeudenmukaisesta kohtelusta tai sorrosta arkisissa tilanteissa. On siis kohtuutonta tehdä kaiken lisäksi loukkaavia vitsejä aiheesta. Punch up -komedian voisi siis tiivistää yhteen lauseseen: Älä lyö lyötyä!
Saako sitten seksuaalivähemmistöistä tai maahanmuuttajista enää vitsailla? Saa! Vähemmistöjen edustajat saavat itse vitsailla itsestään minkä kerkeävät. Näin yleisö saa heidän mukanaan nauraa ennakkoluuloille ja stereotypioille yhdessä koomikon kanssa. Yleisö pääsee kurkistamaan koomikon maailmaan: hänen arkielämänsä haasteet ja elämän kipukohdat muodostuvat hauskoiksi tarinoiksi, joiden parissa voimme kaikki yhdessä viihtyä. Pahimmillaan vitsit vahvistavat tunkkaisia stereotypioita, mutta parhaimmillaan ne purkavat niitä ja saavat meidät ajattelemaan täysin uudella tavalla.
Я надеюсь и верю, что в будущем финская комедийная сцена станет более разнообразной. Скетч-группы, состоящие только из белых мужчин, будут заменены разнообразными коллективами с участием представителей всех слоев общества. Стендап-комедия станет формой искусства и развлечения, где каждый может найти себе любимчика. Тематические клубы стендапа уже набирают обороты: в суперпопулярный коллектив All Female Panel входят только исполнительницы, а в клубе Suomen hauskimmat mamut представлены комики с иммигрантским бэкграундом.
Поскольку юмористы происходят из самых разных слоев общества, круг тем также расширяется. В дополнение к традиционным мужским сюжетам добавляются шутки, лучше отражающие жизнь женщин и различных меньшинств. Таким образом, искренне высмеиваются не только привилегированные люди, но и те, кто сталкивается с предрассудками и дискриминацией в своей повседневной жизни. Люди, которые раньше думали, что у них нет чувства юмора, могут найти для себя нового стендап-комика или скетч-шоу и вместе с ним/ней смеяться над ними до слез. В будущем все больше и больше людей будут наслаждаться очищающим эффектом смеха.
Toivon ja uskon, että tulevaisuudessa suomalainen komediakenttä monimuotoistuu. Pelkistä valkoisista miehistä koostuvien sketsiryhmien tilalle tulee monipuolisia kokoonpanoja, joissa on hauskuuttajia kaikista eri taustoista. Stand up -komiikka kasvaa taiteen ja viihteen muodoksi, josta jokainen voi löytää suosikkinsa erilaisten koomikkojen joukosta. Stand upin teemaklubit ovat ottaneet jo tuulta alleen: Supersuositun All female panel -koomikkokollektiivin klubeilla on pelkkiä naisesiintyjiä ja Suomen hauskimmat mamut -klubeilla esiintyy maahanmuuttajataustaisia koomikkoja.
Kun koomikoita on monista eri taustoista, myös aihevalikoima laajenee. Perinteisten mieskoheltajien lisäksi huumoria tehdään aiheista, jotka käsittelevät entistä paremmin naisten ja vähemmistöjen elämää. Näin vitsit naurattavat etuoikeutettujen ihmisten lisäksi aidosti myös heitä, jotka joutuvat kokemaan arjessaan ennakkoluuloja ja syrjintää. Ihmiset, jotka ovat aikaisemmin luulleet olevansa huumorintajuttomia, saattavat löytää uuden stand up -koomikon tai sketsisarjan, jolle voivat nauraa vedet silmissä. Tulevaisuudessa yhä useampi saa nauttia naurun puhdistavasta vaikutuksesta.
